महाराष्ट्रातल्या या मंदिराचा 898 वर्षांपूर्वीचा इतिहास उजेडात, आश्चर्यकारक माहिती समोर

सांगली : सांगली जिल्ह्यातील कडेगाव तालुक्यामध्ये देवराष्ट्रे गावात प्राचीन मंदिरांचा एक मोठा समूह आहे. त्यात जवळपास 51 मंदिरे असून सागरेश्वर हे मुख्य मंदिर शंकराचे आहे. मंदिराच्या आवारात असणाऱ्या अनेक वर्षे अपरिचित राहिलेल्या शिलालेखाची उकल आणि त्याचे वाचन इतिहास अभ्यासक कृष्णा गुडदे आणि अतुल मुळीक यांनी केले. हा शिलालेख 12व्या शतकातील असून यात कलचुरी बिज्जणदेव द्वितीय याचा महत्त्वाचा उल्लेख आला आहे. शिलालेख वाचनामुळे सागरेश्वर मंदिराचा सुमारे 898 वर्षांपूर्वीचा इतिहास उजेडात आला आहे.

1. क्षनकुर देवर्गे

2. स्वस्ती स्री सकु १०४९ पलवंगो

3. संवसरे न || स्री वेज्यानादेव वीजय रज्या

4. कऱ्हाठ देसी थान असु देस रु|| [मगदी] ||

5. देव दत्त || [ग्नोक नं कु मी ताडी जी] ||

6. प क र व देत्व फेडी तेय गढोव बापा

वा. वि. मिराशी यांच्या मते हा स्वयंवर विवाह झाल्यावर लवकरच शिलाहार यांना आपली राजधानी कराडून कोल्हापुरास हलवावी लागली. नंतरच्या काळात करहाट येथे चालुक्य राजपुत्र मल्लिकार्जुन (चंद्रलेखेचा पुत्र) आणि शष्ठ विक्रमादित्यचा मांडलीक कलचुरी जोगम हे काही काळ राज्य करीत होते असे उल्लेख आढळतात. या कलचुरी जोगमची मुलगी सावल देवी ही चालुक्य शष्ठ विक्रमादित्य यास दिली होती. तसेच द्वितीय बिज्जल कलचुरी हा जोगम कलचुरीचा नातू आहे. तसेच त्याचे सहावा विक्रमादित्य याच्याशी जवळचे कौटुंबिक संबंध होते. जसे कराड प्रांतावरून जोगम राज्य करत होता, त्याचप्रमाणे पुढे चालून त्याचा नातू आणि चालुक्यांचा संबंधित नातेवाईक म्हणून बिज्जन द्वितीय हा या प्रांतावरून राज्यकारभार करत असावा. हे या इ. स. 1127 च्या देवराष्ट्रे शिलालेखातून स्पष्ट होते. बिज्जन हा चालुक्यांचा सेनापती तर होताच तसेच प्रचंड शक्तिशाली मांडलीक पण होता. त्याने वेळोवेळी बंड पुकारल्याचे दिसते. त्यातच या शिलालेखात त्याचे हे विजयी राज्य असल्याचे म्हटले आहे. यावरून त्याच्या चक्रवर्ती होण्यासाठीच्या प्रबळ इच्छा दिसून येतात. 'तृतीय' सोमेश्वरच्या काळातच कराड 4000 चा राज्यकारभार पाहत असलेला चालुक्यांचा सामंत असलेला बिज्जल कलचुरी हा हळूहळू आपले प्रस्थ वाढवत होता. असा संदर्भ सातारा गॅझेटमध्ये देण्यात आला आहे.

यावेळी शिलालेख वाचनासाठी विक्रांत मंडपे तसेच राजेश जाधव, देवस्थानचे सागर गुरव, प्रा. अरुण घोडके, हर्षल केसरकर यांचे सहकार्य लाभले आहे.