Trending:

Space Fact : अंतराळात एकही डॉक्टर नसतो, मग एस्ट्रोनॉट आजारी पडला तर काय होतं?

Published by:Devika Shinde

Last Updated:June 27, 2025 4:37 PM IST

गुरुत्वशून्य परिस्थितीमध्ये काही आठवडे किंवा महिने राहणे अतिशय आव्हानात्मक असते. अशा परिस्थितीत एखाद्या अंतराळवीर अचानक आजारी पडला किंवा त्याला काही सिरियस समस्या उद्भवली तर काय होतंय?

मुंबई : आजकाल अनेक अंतराळवीर (astronauts) आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकात (ISS) थांबतात. विशेषतः जागतिक शोध आणि वैज्ञानिक प्रयोगांसाठी. या मोहिमांमध्ये NASA, ISRO, ESA आणि खासगी एखिओम स्पेस (Axiom Space) सारख्या संस्थांचा समावेश असतो. मागील काही वर्षांत जगभरातून सुमारे 20 देशांचे 280 पेक्षा जास्त अंतराळवीर ISS वर गेले आहेत.

गुरुत्वशून्य परिस्थितीमध्ये काही आठवडे किंवा महिने राहणे अतिशय आव्हानात्मक असते. अशा परिस्थितीत एखाद्या अंतराळवीर अचानक आजारी पडला किंवा त्याला काही सिरियस समस्या उद्भवली तर काय होतंय? तिथे डॉक्टर तर नसतो मग काय होतं? तुम्हाला देखील कधी असा प्रश्न पडलाय का? चला याची माहिती घेऊ.

प्रत्येक मिशनमध्ये एक अंतराळवीर 'क्रू मेडिकल ऑफिसर' म्हणून नियुक्त केले जाते, ज्याला प्राथमिक उपचाराची माहिती असते.

ISS वर एक मेडिकल किट असते; त्यात डिफ्रिब्रिलेटर, पोर्टेबल अल्ट्रासाउंड, प्रमाणित औषधे, CPR उपकरणं आणि फ्रॅक्चर किटचा समावेश असतो. सामान्य CPR गुरुत्वशून्य परिस्थितीत करणे कठीण असते. त्यासाठी विशेष स्ट्रॅप किंवा बांधणीचं बंदोबस्त असतो.

वास्तविक वेळेत NASA मिशन कंट्रोलसह हेल्थ करण्याचा सहयोग चालतो. ऑडिओ-बायोमेट्रिक डेटा शेअर केला जातो, तसेच ट्विटेड स्टेप-बाय-स्टेप उपायांचं देखील मार्गदर्शन केलं जातं.

जर गंभीर संकट असेल, तर ISS कडे एक Soyuz किंवा SpaceX Dragon सारखे रिकव्हरी कैप्सूल 'डॉक' वापरतात. ते अंतराळवीराला 3-5 तासांत पृथ्वीवर परत आणू शकतात. सामान्यतः ते कझाकिस्तानमध्ये लँड होतं. पण यामुळे काही फ्रॅक्टर्स किंवा हार्ट स्थिती अधिक बिघडू शकते. म्हणून हा अंतिम पर्याय म्हणून ठेवलेला आहे.

दीर्घ काळ अंतराळात राहण्याचे आरोग्य परिणाम:

मसल्समध्ये कमजोरी आणि बोन डेन्सिटी कमी होणे.

चेहरा आणि छाती सुजणे.

हार्ट इर्रिग्युलर होते आणि गॅस्ट्रो-इश्यूज होऊ शकतात.

दृष्टीत बदल, झोपेची समस्या, मानसिक ताण आणि इम्यूनिटी कमी होणे.