जमीन वर्ग-2 चे जमीन वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करण्याची प्रक्रिया काय आहे? A TO Z माहिती

मुंबई : ग्रामीण तसेच शहरी भागात जमीन खरेदी-विक्री, बांधकाम किंवा कर्ज व्यवहार करताना “जमीन वर्ग-1” आणि “जमीन वर्ग-2” हे शब्द हमखास ऐकायला मिळतात. अनेक शेतकरी आणि जमीनधारकांकडे वर्ग-2 जमीन असल्यामुळे व्यवहार करताना अडचणी येतात. त्यामुळे जमीन वर्ग-2 मधून वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करण्याची प्रक्रिया नेमकी काय आहे, याची माहिती असणे अत्यंत गरजेचे आहे.

advertisement

नियम काय सांगतो?

महसूल नियमांनुसार, वर्ग-1 जमीन म्हणजे पूर्ण मालकी हक्काची जमीन. या जमिनीवर मालकाला विक्री, खरेदी, गहाण, वारसा किंवा बांधकाम करण्याचा पूर्ण अधिकार असतो. तर वर्ग-2 जमीन ही अटीतटीची जमीन असते. अशी जमीन शासनाकडून दिलेली, इनाम, पुनर्वसन, भूमिहीनांना दिलेली किंवा काही विशेष अटींवर मिळालेली असते. वर्ग-2 जमिनीवर थेट विक्री किंवा हस्तांतरण करता येत नाही. त्यासाठी शासनाची परवानगी आवश्यक असते.

प्रक्रिया काय आहे?

वर्ग-2 जमीन वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करण्यासाठी सर्वप्रथम जमीनधारकाने संबंधित तहसील कार्यालयात अर्ज करणे आवश्यक आहे. हा अर्ज जमीन ज्या तालुक्यात आहे त्या ठिकाणच्या तहसीलदारांकडे सादर करावा लागतो. अर्जामध्ये जमिनीचा गट नंबर, क्षेत्रफळ, गावाचे नाव, तालुका, जिल्हा आणि जमिनीचा इतिहास स्पष्ट नमूद करावा लागतो.

अर्जासोबत काही महत्त्वाची कागदपत्रे जोडावी लागतात. त्यामध्ये 7/12 उतारा, 8-अ उतारा, फेरफार नोंदी, मूळ वाटप आदेश (जर उपलब्ध असेल), ओळखपत्र, रहिवासी पुरावा आणि आवश्यक असल्यास प्रतिज्ञापत्र यांचा समावेश असतो. काही प्रकरणांमध्ये जमिनीवरील अटी कधी आणि कशा स्वरूपात घालण्यात आल्या होत्या, याची तपासणी केली जाते.

अर्ज प्राप्त झाल्यानंतर तहसील कार्यालयामार्फत जमिनीची चौकशी केली जाते. जमिनीवर कोणताही शासकीय वाद, कर्ज, न्यायालयीन प्रकरण किंवा इतर अडचण आहे का, याची तपासणी केली जाते. तसेच जमिनीचा वापर नियमानुसार झाला आहे का, याची खातरजमा केली जाते. सर्व बाबी योग्य आढळल्यास प्रस्ताव पुढील मंजुरीसाठी जिल्हाधिकारी कार्यालयाकडे पाठवला जातो.

जिल्हाधिकारी किंवा सक्षम प्राधिकरणाकडून मंजुरी मिळाल्यानंतर जमीन वर्ग-2 मधून वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित केली जाते. मात्र यासाठी शासनाने ठरवलेली रूपांतरण फी किंवा नजराणा भरावा लागतो. ही रक्कम जमिनीच्या बाजारभावावर किंवा शासनाच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार ठरवली जाते. फी भरल्यानंतर संबंधित नोंद 7/12 उताऱ्यावर घेतली जाते.

रूपांतर पूर्ण झाल्यानंतर जमीन वर्ग-1 म्हणून नोंदवली जाते. यानंतर जमीनधारकाला त्या जमिनीवर पूर्ण मालकी हक्क मिळतो आणि तो कायदेशीररीत्या विक्री, गहाण किंवा इतर व्यवहार करू शकतो. मात्र प्रक्रिया वेळखाऊ असल्यामुळे अर्ज करताना सर्व कागदपत्रे पूर्ण आणि अचूक असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.