भारतातील प्रमुख महादेव मंदिरे: भारतात महादेवाची असंख्य मंदिरे आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख आणि अत्यंत पूजनीय मंदिरे खालीलप्रमाणे:
१२ ज्योतिर्लिंगे: ही शंकराची १२ स्वयंभू मंदिरे आहेत, जी अत्यंत पवित्र मानली जातात:
* सोमनाथ (गुजरात)
* मल्लिकार्जुन (आंध्र प्रदेश)
* महाकालेश्वर (मध्य प्रदेश) - येथे भस्म आरती प्रसिद्ध आहे.
* ओंकारेश्वर (मध्य प्रदेश)
advertisement
* केदारनाथ (उत्तराखंड) - जगातील सर्वात उंच शिव मंदिरांपैकी एक.
* भीमाशंकर (महाराष्ट्र)
* विश्वनाथ (वाराणसी, उत्तर प्रदेश) - काशी विश्वनाथ म्हणून प्रसिद्ध.
* त्र्यंबकेश्वर (महाराष्ट्र) - गोदावरी नदीच्या उगमाजवळ.
* वैद्यनाथ (झारखंड)
* नागेश्वर (गुजरात)
* रामेश्वरम् (तामिळनाडू)
* घृष्णेश्वर (महाराष्ट्र) - वेरूळ लेण्यांजवळ.
पंचभूतस्थलम (तामिळनाडू): शिवाच्या पंचमहाभूतांना समर्पित पाच मंदिरे:
एकंबरेश्वर मंदिर, कांचीपुरम (पृथ्वी तत्त्व)
जंबुकेश्वर मंदिर, तिरूवनैकवल (जल तत्त्व)
अरुणाचलेश्वर मंदिर, तिरुवन्नामलाई (अग्नी तत्त्व)
कालहस्तीश्वर मंदिर, श्रीकालहस्ती (वायू तत्त्व)
नटराज मंदिर, चिदंबरम (आकाश तत्त्व)
भारताबाहेरील प्रमुख महादेव मंदिरे:
भारताबाहेरही अनेक देशांमध्ये शंकराची मंदिरे आढळतात, जी भारतीय संस्कृती आणि धर्मप्रसाराची साक्ष देतात:
1. नेपाळ: पशुपतिनाथ मंदिर, काठमांडू: हे जगातील सर्वात महत्त्वाच्या शिव मंदिरांपैकी एक आहे आणि युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांच्या यादीत समाविष्ट आहे. लाखो भाविक येथे दर्शनासाठी येतात.
2. श्रीलंका:
कोनेश्वरम मंदिर (त्रिंकोमाली): हे प्राचीन शिव मंदिर 'दक्षिण कैलास' म्हणून ओळखले जाते.
मुन्नेश्वरम मंदिर (चिलाव): हे मंदिर रामायणाशी संबंधित आहे.
आत्तापर्यंत चालून गेलं! वर्ष 2025 मधील शेवटचे 6 महिने या राशींसाठी खडतर, संकटे
3. इंडोनेशिया (विशेषतः बाली): इंडोनेशियामध्ये हिंदू धर्म आणि संस्कृतीचा मोठा प्रभाव आहे, विशेषतः बाली बेटावर. येथे अनेक शिव मंदिरे आहेत, ती बालीनीज हिंदू धर्माचा अविभाज्य भाग आहेत.
पुरा बेसाकीह (मदर टेंपल): हे बालीतील सर्वात मोठे आणि पवित्र मंदिर संकुल आहे, ज्यात अनेक हिंदू देवतांची मंदिरे आहेत, त्यात शिवाची मंदिरेही समाविष्ट आहेत. पुरा उलून दानु बातूर येथे शिव आणि पार्वतीची पूजा केली जाते.
4. कंबोडिया:
अंगकोर वट: हे मूळचे विष्णूचे मंदिर असले तरी, कंबोडियामध्ये अनेक प्राचीन शिव मंदिरे आहेत, ती खमेर साम्राज्याच्या काळात बांधली गेली. (अंगकोर वट आता बौद्ध मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते). अंगकोर थॉममधील मंदिरं: येथेही प्राचीन हिंदू मंदिरे आहेत ज्यात शिवपूजा केली जाते.
5. मलेशिया:
बटु केव्हज् (Batu Caves): येथे भगवान मुरुगन (कार्तिकेय) यांचे प्रसिद्ध मंदिर असले तरी, मलेशियामध्ये अनेक हिंदू मंदिरे आहेत ज्यात शिवपूजा केली जाते.
गजलक्ष्मी राजयोग अखेर जुळला! आता चमकण्याचे दिवस या 4 राशींच्या नशिबात
6. सिंगापूर: श्री शिव-कृष्ण मंदिर, सिंगापूरमधील एक प्रमुख शिव मंदिर.
7. थायलंड: येथेही काही प्राचीन हिंदू मंदिरांचे अवशेष सापडले आहेत, जेथे शिवपूजा केली जात असे.
8. मॉरिशस: गंगा तलाव (Grand Bassin): येथे शंकराची भव्य मूर्ती आणि एक प्रमुख शिव मंदिर आहे, जे मॉरिशसमधील हिंदूंसाठी एक महत्त्वाचे तीर्थस्थान आहे. फिजीमध्ये भारतीय वंशाचे लोक मोठ्या संख्येने असल्याने शिव मंदिरे आहेत.
पाश्चात्त्य देशांमध्ये भारतीय वंशाचे लोक स्थलांतरित झाल्यामुळे आणि हिंदू धर्मप्रसाराच्या चळवळींमुळे मोठ्या प्रमाणात आधुनिक शिव मंदिरे आणि हिंदू मंदिरे बांधली गेली आहेत. ही मंदिरे भारतीय संस्कृती आणि अध्यात्माचा प्रसार करतात. भगवान महादेवाची उपासना केवळ भारतातच नव्हे, तर जगभरातील विविध भागांमध्ये केली जाते, जी हिंदू धर्माच्या सार्वत्रिक स्वीकारार्हतेचे प्रतीक आहे.