अंबानी कुटुंबाद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या एका खासगी प्राणीसंग्रहालयाच्या वादात अडकलेल्या भारताला आता संयुक्त राष्ट्रांच्या (UN) वन्यजीव व्यापार संस्थेकडून मोठा दिलासा मिळाला आहे. संकटग्रस्त वन्यजीव आणि वनस्पतींच्या आंतरराष्ट्रीय व्यापारावरील कराराने (CITES) भारतातील संकटग्रस्त वन्य प्राण्यांच्या आयातीवर निर्बंध घालण्याची आपली पूर्वीची शिफारस मागे घेतली आहे.
advertisement
भारत, अमेरिका, जपान आणि ब्राझीलसह काही सदस्य राष्ट्रांनी CITES च्या स्थायी समितीच्या बैठकीत ही शिफारस अकाली (Premature) असल्याचे मत व्यक्त केले. काही देशांनी तर भारतात कोणतीही बेकायदेशीर आयात झाल्याचा ठोस पुरावा नसल्याचेही सांगितले. त्यामुळे रविवारी उझबेकिस्तानमध्ये झालेल्या CITES बैठकीत स्थायी समितीचे अध्यक्ष नैमा अझीझ यांनी ही शिफारस कायम ठेवण्यासाठी पुरेसा पाठिंबा नसल्याचे स्पष्ट केले. मात्र भविष्यात नियामक उपाययोजनांचा विचार केला जाईल असेही नमूद केले.
'वनतारा' (Vantara) हे गुजरातमध्ये ३,५०० एकरवर पसरलेले प्राणीसंग्रहालय मुकेश अंबानी आणि त्यांच्या कुटुंबाच्या रिलायन्स समूहाच्या परोपकारी शाखेद्वारे (Philanthropic Arm) चालवले जाते. या सुविधेवर काही गैर-सरकारी संस्था आणि वन्यजीव गटांकडून प्राण्यांच्या 'अयोग्य आयाती'चे आरोप लावण्यात आले होते, ज्यामुळे जर्मनी आणि युरोपियन युनियनकडून (EU) यावर अधिक तपासणी सुरू झाली होती.
सप्टेंबरमध्ये 'वनतारा'ला भेट दिल्यानंतर, CITES ने या महिन्यात एक अहवाल जारी करून निर्यातदार आणि आयातदार व्यापार डेटा (Trade Data) मध्ये विसंगती आढळल्याचे आणि प्राण्यांच्या उत्पत्तीच्या अपुऱ्या तपासण्या असल्याचे नमूद करत भारताला पुढील आयात परवाने जारी न करण्याची शिफारस केली होती. भारताने या शिफारसीला तीव्र विरोध केला होता, तसेच सप्टेंबरमध्ये सर्वोच्च न्यायालयाने नियुक्त केलेल्या तपासणी समितीने 'वनतारा'ला निर्दोष ठरवले होते. 'वनतारा'ने यापूर्वी पारदर्शकता (transparency) आणि कायदेशीर अनुपालनासाठी (legal compliance) वचनबद्ध असल्याचे म्हटले होते, मात्र या ताज्या घडामोडींवर त्यांनी तात्काळ कोणतीही प्रतिक्रिया दिली नाही.
या सर्व घडामोडींदरम्यान भारताच्या प्रतिनिधींनी CITES नियमांचे पालन करण्याची देशाची वचनबद्धता बैठकीत स्पष्ट केली. मात्र बेल्जियम आणि पॅनस आफ्रिकन सॅंक्चुरी अलायन्सने (Pan African Sanctuary Alliance) चिंतांचे निराकरण होईपर्यंत भारताला होणारी निर्यात थांबवण्याची मागणी केली.
युरोपीय पर्यावरण आयुक्त जेसिका रोसवॉल यांनी ऑगस्टमध्येच EU राष्ट्रे भारताकडे आणि विशेषत: 'वनतारा' सुविधेसाठी केलेल्या कोणत्याही निर्यात विनंत्यांवर विशेष लक्ष देतील असे म्हटले होते. 'वनतारा' प्राणीसंग्रहालयात दक्षिण आफ्रिका, व्हेनेझुएला आणि काँगोमधून आयात केलेल्या सुमारे 2,000 प्रजातींचा समावेश आहे. ज्यात वाघ, जिराफ, कासव आणि विविध प्रकारचे सरडे आहेत.