जगातील पहिली 'छत्री' कुठे बनली? त्यामागे आहे 4000 वर्षांपूर्वीचा रंजक इतिहास, 'Umbrella’ नेमका अर्थ काय?

देशभरात जोरदार पाऊस पडत आहे. अशा परिस्थितीत, लोक पावसापासून स्वतःचा बचाव करण्यासाठी रेनकोट आणि छत्रीचा वापर करतात. पावसात भिजणे टाळण्याचा हा सर्वात सोपा आणि प्रभावी मार्ग आहे. पण तुम्हाला माहीत आहे का की जगातील पहिली छत्री कधी आणि कुठे बनली? आणि तिला हे नाव कसे मिळाले? याबद्दल खूप कमी लोकांना माहिती आहे. छत्रीचा इतिहास जितका जुना आहे, तितकाच तो मनोरंजक आहे.

असे मानले जाते की छत्रीचा शोध सुमारे 4000 वर्षांपूर्वी प्राचीन चीनमध्ये लागला होता. सुरुवातीला छत्र्यांचा वापर केवळ पावसापासून बचाव करण्यासाठीच नव्हे, तर उन्हापासून बचाव करण्यासाठी आणि राजेशाहीचे प्रतीक म्हणूनही केला जात होता. राजे, सम्राट आणि महत्त्वाचे लोक आपली प्रतिष्ठा दर्शवण्यासाठी त्यांचा वापर करत असत. या छत्र्या मोठ्या आणि महागड्या असत, ज्यामुळे त्यांची संपत्ती दिसून येते.

चीनमधून छत्री हळूहळू भारत, पर्शिया (आजचा इराण), ग्रीस आणि रोममध्ये पसरली. या ठिकाणीही ती बहुतेक उच्चवर्गाशी संबंधित होती. सुरुवातीला छत्र्या रेशीम, तेल लावलेला कागद, चमड़े आणि बांबू यांसारख्या वस्तूंपासून बनवल्या जात होत्या. त्यांची रचना आजच्या हलक्या आणि पोर्टेबल (portable) छत्र्यांपेक्षा खूप वेगळी होती आणि त्या अनेकदा जड आणि सुंदर नक्षीकाम केलेल्या असत.

युरोपमध्ये बऱ्याच काळापर्यंत छत्र्यांचा वापर फक्त उन्हापासून बचाव करण्यासाठी केला जात असे. त्या काही प्रमाणात ‘महिला’शी देखील संबंधित होत्या. पुरुषांनी त्यांचा वापर करू नये, असा समज होता.

पण १८ व्या शतकाच्या मध्यात, जोनास हॅनवे नावाच्या एका इंग्रजाने हा विचार बदलला. त्याने लंडनमध्ये पावसापासून स्वतःचा बचाव करण्यासाठी छत्र्यांचा वापर सुरू केला. सुरुवातीला त्याची खूप खिल्ली उडवली गेली, पण हळूहळू लोकांना त्याचे फायदे समजू लागले आणि छत्र्यांचा वापर पावसापासून बचाव करण्यासाठीही सुरू झाला.

कालांतराने, छत्रीची रचना आणि सामग्री खूप बदलली. सुरुवातीला छत्र्या बनवण्यासाठी लाकडाचा वापर केला जात असे. यासोबतच व्हेल माशाच्या हाडांचाही वापर केला जात असे. पण वेळेनुसार, ती लहान आणि हलकी बनू लागली. अशा स्थितीत, छत्र्यांमध्ये हळूहळू मजबूत धातूच्या काड्या वापरल्या जाऊ लागल्या.

नंतर 20 व्या शतकात, विशेषतः 1928 मध्ये, हॅन्स हॉप्ट नावाच्या एका जर्मन व्यक्तीने फोल्डिंग छत्रीचा शोध लावला, ज्यामुळे ती कुठेही घेऊन जाणे सोपे झाले. फोल्डिंग छत्र्या लवकरच लोकप्रिय झाल्या आणि जगभर पसरल्या. अशा प्रकारे, आज छत्री आपल्या दैनंदिन जीवनाचा एक आवश्यक भाग बनली आहे, जी आपल्याला ऊन आणि पाऊस दोघांपासूनही वाचवते आणि तेव्हापासून तिने खूप मोठी मजल मारली आहे.

इंग्रजीमध्ये ‘Umbrella’ (अंब्रेला) तर मराठीमध्ये ‘छत्री’, हे नाव कसे पडले? आता आपण छत्रीचा इतिहास जाणून घेतला आहे, तर तुम्हाला कधी असा प्रश्न पडला आहे का की इंग्रजीमध्ये तिला ‘अंब्रेला’ आणि मराठीमध्ये ‘छत्री’ का म्हणतात? इंग्रजी शब्द ‘Umbrella’ मूळतः लॅटिन भाषेतील ‘umbra’ या शब्दावरून आला आहे, ज्याचा अर्थ ‘सावली’ किंवा ‘छाया’ असा होतो. हा शब्द लॅटिनमधून इटालियन भाषेत ‘ombrello’ किंवा ‘ombra’ झाला, ज्याचा अर्थ ‘एक लहान सावली’ असा होतो.