किंग कोब्रा जगतो किती वर्षे? 'या' ठिकाणी असेल तर 15 वर्षांनी वाढतं या विषारी सापाचं आयुष्य!

जंगलात 25 वर्षे आणि बंदिस्तामध्ये 40 वर्षे जगणारा, ज्याला विज्ञानाच्या भाषेत ओफिओफॅगस हॅना म्हणतात, तो किंग कोब्रा जगातील सर्वात लांब विषारी साप आहे. सहसा लोक त्याला फक्त भीती आणि विषाशी जोडतात, पण त्याचे वय आणि जीवनशैली जाणून घेणेही तितकेच महत्त्वाचे आणि मनोरंजक आहे.

जंगलात त्याचे सरासरी आयुष्य 20 ते 25 वर्षे असते, तर पिंजऱ्यात, म्हणजेच प्राणीसंग्रहालय किंवा संशोधन केंद्रांसारख्या सुरक्षित वातावरणात हा साप 30 ते 40 वर्षे जगू शकतो.

नैसर्गिक अधिवासात किंग कोब्राचे आयुष्य मर्यादित ठेवणारे अनेक घटक आहेत, जसे की शिकारी प्राणी, अन्नाची अनिश्चितता, रोग आणि पर्यावरणातील धोके, पण जेव्हा त्याला नियमित अन्न, वैद्यकीय सुविधा आणि जीवघेणी परिस्थिती नसलेले सुरक्षित वातावरण मिळते, तेव्हा त्याचे आयुष्य वाढते.

किंग कोब्राची लांबी सुमारे 16 ते 18 फूट असते आणि तो त्याच्या विषामुळे आणि भयानक फुत्कारामुळे प्रसिद्ध आहे, पण हाच साप जेव्हा जंगलात राहतो, तेव्हा त्याचे सरासरी आयुष्य सुमारे 25 वर्षे असते. काही संशोधन संस्था आणि प्राणीसंग्रहालयांमध्ये असे दिसून आले आहे की निरोगी आणि संतुलित वातावरणात किंग कोब्राचे वय 30 ते 40 वर्षांपर्यंत पोहोचू शकते.

उदाहरणार्थ, न्यू मेक्सिको बायो पार्कच्या प्राणीसंग्रहालयात ठेवलेला 'कार्ल' नावाचा किंग कोब्रा मृत्यूच्या वेळी 24 वर्षांचा होता. दुसरीकडे, भारत, थायलंड आणि इंडोनेशियाच्या अनेक जंगलांमध्ये या सापांचे वय दोन दशकांपेक्षा जास्त आढळलेले नाही. या दीर्घायुष्याचे सर्वात महत्त्वाचे कारण म्हणजे संरक्षित जीवन.

प्राणीसंग्रहालयांमध्ये या सापांना विषारी कीटक आणि रोगांपासून दूर ठेवले जाते. त्यांना वेळेवर अन्न आणि पाणी मिळते, जेणेकरून त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती मजबूत राहते. याशिवाय त्यांची नियमित तपासणीही केली जाते, जेणेकरून कोणताही आजार झाल्यास त्यावर त्वरित उपचार करता येतील.

बंदिस्त राहणाऱ्या किंग कोब्राला सहसा उंदीर, ससे आणि इतर बिनविषारी साप खायला दिले जातात. या विषारी सापाला प्रामुख्याने इतर साप खायला आवडतात. याच कारणामुळे त्याला ‘सापांचा भक्षक’ असेही म्हणतात.

जीवनचक्राचा विचार केल्यास, मादी कोब्रा दरवर्षी 7 ते 40 अंडी घालते. ती स्वतः या अंड्यांचे रक्षणही करते, जे सापांमध्ये आढळणारे एक दुर्मिळ वर्तन आहे. दोन ते तीन महिन्यांत या अंड्यांतून बाळं बाहेर येतात, जी जन्मापासूनच विषारी असतात. किंग कोब्राबद्दल आणखी एक खास गोष्ट म्हणजे तो सामान्य कोब्रा प्रजातींसारखी फणा काढत नाही, तर त्याचे शरीर सरळ उभे राहते आणि समोरच्या व्यक्तीवर हल्ला करते.

त्याच्या फुत्काराने अनेक प्राणी भीतीने पळून जातात. या सापाच्या दीर्घायुष्यावर केलेल्या संशोधनातून असे दिसून आले आहे की जर पर्यावरणाचा समतोल, सुरक्षित अधिवास आणि पोषण व्यवस्थित राखले गेले, तर हा साप चार दशके जगू शकतो. याच कारणामुळे आता संवर्धन संस्था किंग कोब्रासारख्या दुर्मिळ जीवांना अधिक सुरक्षित वातावरण निर्माण करण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत.

किंग कोब्रा केवळ विष आणि भीतीचे प्रतीक नाही, तर तो निसर्गाची एक अद्वितीय निर्मिती आहे. त्याचे दीर्घायुष्य आपल्याला शिकवते की जेव्हा एखाद्या जीवाला योग्य वातावरण मिळते, तेव्हा तो आपले जीवन दीर्घकाळ जगू शकतो. अशा जीवांचे संवर्धन केवळ पर्यावरणासाठीच नव्हे, तर जैवविविधतेचा समतोल राखण्यासाठी देखील आवश्यक आहे.