मोड आलेले बटाटे खाऊ शकतो का? कधी वापरावे कधी टाकून द्यावेत, तज्ज्ञ काय सांगतात आधी समजून घ्या

आपण रोजच्या आहारात बटाट्याचा वापर करतोच. कधी-कधी साठवून ठेवलेले बटाटे जास्त दिवसानंतर "मोड" (Sprouts) येऊ लागतात किंवा त्यांच्यावर हिरवट (Greenish) रंग दिसू लागतो. अशा वेळी लगेच प्रश्न पडतो, की हे बटाटे आता खाणे सुरक्षित आहे की नाही? ते टाकून द्यावेत की वापरायचे? चला सोप्या भाषेत समजून घेऊ.

मोड आलेल्या बटाट्यांमध्ये धोका काय असतो?बटाटा नैसर्गिकरित्या 'सोलानाईन' (Solanine) आणि 'चॅकोनाईन' (Chaconine) नावाचे विषारी पदार्थ (Toxins) तयार करतो. हे विषारी पदार्थ 'ग्लायकोअल्कलोईड्स' (Glycoalkaloids) या गटात मोडतात.हे विषारी पदार्थ बटाट्याच्या झाडाला कीटक आणि बुरशीपासून वाचवण्यासाठी तयार होतात. जेव्हा बटाटा मोड काढू लागतो किंवा तो प्रकाशाच्या संपर्कात येऊन हिरवा पडू लागतो, तेव्हा या विषारी पदार्थांचे प्रमाण खूप वाढते.हे वाढलेले विषारी घटक मानवी शरीरासाठी हानिकारक ठरू शकतात.

मोड आलेले बटाटे खाण्याचे परिणाम काय असू शकतात?जास्त प्रमाणात सोलानाईन असलेले मोड आलेले किंवा हिरवे बटाटे खाल्ल्यास खालील लक्षणे दिसू शकतात:पोटदुखी आणि पोटात पेटके येणे. मळमळ (Nausea) आणि उलटी होणे. जुलाब (Diarrhea) होणे.डोकेदुखी. गंभीर प्रकरणांमध्ये ताप किंवा न्यूरोलॉजिकल समस्या (मेंदू आणि मज्जासंस्थेवर परिणाम) देखील होऊ शकतात. लक्षात ठेवा: विषारी पदार्थांचे प्रमाण कमी असल्यास, ही लक्षणे सौम्य असतात. पण जास्त प्रमाणात सेवन केल्यास धोका वाढू शकतो.

मोड आलेले बटाटे कधी खावेत आणि कधी फेकून द्यावेत?तज्ज्ञांच्या मते, बटाट्याची स्थिती पाहून तुम्ही योग्य निर्णय घेऊ शकता:

१. मोड लहान आणि बटाटा कडक (Firm) असेल तर तुम्ही ते बटाटे खाऊ शकता, लहान मोड काढून टाकल्यास विषारी घटकांचे प्रमाण कमी होते

२. मोड मोठे आणि बटाटा मऊ (Soft) किंवा सुरकुतलेला असेलबटाटा फेकून द्या. बटाटा मऊ झाला असेल तर विषारी घटकांचे प्रमाण खूप वाढलेले असते.

३. बटाट्यावर हिरवा रंग दिसू लागला असेल तर बटाटा फेकून द्या. हिरवा रंग म्हणजे सोलानाईन या विषारी घटकाचे प्रमाण वाढले असल्याची स्पष्ट खूण आहे.

४. बटाट्याला वास येत असेल किंवा त्याची चव कडवट (Bitter) वाटत असेल तर बटाटा ताबडतोब फेकून द्या. कडवट चव हे उच्च सोलानाईन पातळीचे थेट लक्षण आहे.

सुरक्षितपणे बटाटा वापरण्याची पद्धतजर तुमच्या बटाट्याचे मोड लहान असतील आणि तो कडक असेल, तर तो वापरताना खालील गोष्टी करा:मोड पूर्णपणे काढा: बटाट्यावरील सर्व मोड (Sprouts) आणि "डोळे" (Eyes) कापून काढून टाका.हिरवा भाग काढा: जर कुठे हिरवा रंग दिसत असेल, तर तो भाग जाडसर कापून फेकून द्या.जाड साल काढा: बटाट्याचे साल (Skin) नेहमीपेक्षा थोडे जास्त जाड काढून टाका, कारण सालामध्ये विषारी घटक जास्त प्रमाणात असतात.लगेच शिजवा: बटाटा तयार झाल्यावर तो लगेच शिजवून घ्या.

महत्त्वाची सूचना: स्वयंपाक करण्याच्या कोणत्याही पद्धतीने (उकळणे, तळणे किंवा बेकिंग) हे विषारी पदार्थ पूर्णपणे नष्ट होत नाहीत. त्यामुळे बटाट्यातून विषारी घटक कापून बाहेर काढणे हाच सुरक्षित उपाय आहे.

बटाट्यांना मोड येण्यापासून वाचवायचं असेल तर त्यांना नेहमी थंड (Cool), कोरड्या (Dry) आणि अंधाऱ्या (Dark) जागी साठवा. बटाटे आणि कांदे एकत्र साठवणे टाळा, कारण कांद्यांमधून निघणाऱ्या वायूमुळे बटाट्यांना लवकर मोड येतात.सारांश: जर मोड लहान असतील आणि बटाटा कडक असेल तर काळजीपूर्वक मोड काढून बटाटा वापरता येतो. पण, जर बटाट्यावर हिरवा रंग दिसला, किंवा तो मऊ झाला असेल, तर कोणताही धोका न घेता तो फेकून देणेच सर्वात सुरक्षित आहे.