नल आणि नील यांना का दिलं जातं रामसेतू बांधण्याचं श्रेय? त्यांनी असं काय केलं?

हिंदू महाकाव्य असलेल्या रामायणात नील याला नीला असंही संबोधलं गेलं आहे. तो प्रभू श्रीरामाच्या सेनेतला एक वानर सरदार होता. तो सुग्रीव राजाच्या नेतृत्वाखालच्या वानरसेनेचा प्रमुख सेनापती होता. प्रभू श्रीरामाने रावणाविरुद्ध जे युद्ध केलं, त्यात नील याने वानरसेनेचं नेतृत्व केलं.

वाल्मिकी रामायणातल्या उल्लेखानुसार, जेव्हा प्रभू श्रीराम समुद्राला रस्ता देण्याची विनंती करत होते, तेव्हा त्यावर समुद्र कोणताच प्रतिसाद देत नव्हता. त्यामुळे प्रभू श्रीराम नाराज झाले. त्यामुळे त्यांनी समुद्रावर बाणांचा वर्षाव केला. त्यामुळे समुद्र कोरडा पडू लागला. तेव्हा वरुण पुढे आला आणि म्हणाला, की तुमच्या सैन्यात दोन असे वानर आहेत, जे पूल बांधू शकतात. ते या कलेत निपुण आहेत. त्यांनी समुद्रावर दगड ठेवला तर तो बुडणार नाही.

नल आणि नील हे विश्वकर्माचे पुत्र असल्याने त्यांना वास्तुरचनेचं ज्ञान होतं. त्यामुळे त्यांनी पूल बांधायला सुरुवात केली. वानरसेना नल आणि नील यांना श्रीराम असं लिहून दगड देत होती. हे दगड समुद्राच्या पाण्यात बुडत नव्हते. या दोन्ही भावांनी लंकेपर्यंत अशाच पद्धतीने हा पूल बांधला. हा पूल बांधण्यासाठी दगडांसह झाडांच्या जाड फांद्यांचा वापर केला गेला.

नल आणि नील यांनी 30 मैलांचा पूल म्हणजे दहा किलोमीटरचा पूल पाच दिवसांत बांधून पूर्ण केला. त्यानंतर प्रभू श्रीराम आणि त्यांची संपूर्ण सेना या पुलावरून लंकेत पोहोचली. युद्ध जिंकल्यानंतर ही सेना याच पुलावरून परत आली. तथापि, रामायणाच्या काही आवृत्त्यांमध्ये, पूल बांधण्याचं मुख्य श्रेय नलाला दिलं गेलं असून, नील हा त्याचा मुख्य सहायक असल्याचं वर्णन केलं आहे. काही आवृत्त्यांमध्ये या दोन्ही भावांनी मिळून हा पूल बांधल्याचं सांगितलं आहे.

नल आणि नील हे लहानपणापासून खोडकर होते. ते ऋषींनी पूजा केलेल्या मूर्तींवर पाणी घालत असत. यावर उपाय म्हणून ऋषींनी त्यांना एक शाप दिला. ते पाण्यात ज्या वस्तू टाकतील त्या बुडणार नाहीत, असा तो शाप होता; पण ऋषींचा हा शाप त्यांच्यासाठी वरदान ठरला.

रामसेतू बांधताना श्री हनुमान या दोन्ही वानरांवर नाराज झाले होते. तेलुगू आणि बंगाली भाषेतलं रामायण, तसंच जावानीज छाया नाटकानुसार, नल अशुद्ध असलेल्या डाव्या हाताने श्री हनुमानाने आणलेले दगड घेत असून, ते समुद्रात फेकण्यासाठी शुद्ध मानल्या जाणाऱ्या उजव्या हाताचा वापर करत असल्याचं पाहून श्री हनुमान नाराज झाले. तेव्हा प्रभू श्रीरामाने श्री हनुमानाची समजूत काढली. कामगारांची परंपरा डाव्या हाताने वस्तू घेणं आणि ती उजव्या हाताने ठेवणं अशी असल्याचं त्यांनी स्पष्ट केलं.

कंब रामायणानुसार, नल याने लंकेत प्रभू श्रीरामाच्या सेनेला राहण्यासाठी अनेक तात्पुरती घरं बांधली. नल याने रामसेनेसाठी सोनं आणि रत्नांचे तंबू उभारून एक गाव वसवलं. तसंच स्वतःसाठी बांबू, लाकूड आणि गवताच्या गंजीपासून एक साधं घर बांधलं.

रावण आणि त्याच्या राक्षस सेनेविरुद्ध प्रभू श्रीरामाच्या नेतृत्वाखाली नल आणि नील या दोघांनी युद्धातही भाग घेतला. रावणाचा मुलगा मेघनाद याच्या बाणानं नल गंभीर जखमी झाला; पण तो यातून बचावला आणि त्याने अनेक राक्षसांचा वध केला.

युद्धानंतर नल आणि नील हे सुग्रीवाचे मंत्री बनले. ते राज्यात घरबांधणी व्यवस्थापन पाहू लागले. त्यांनी नंतरच्या आयुष्यात वास्तुविशारद म्हणून कोणतंही मोठं काम केलं नसलं, तरी मंत्री म्हणून त्यांनी सुग्रीवाला सातत्याने उपयुक्त सल्ले दिले. जेव्हा प्रभू श्रीरामाने अयोध्येत अश्वमेध यज्ञ केला, तेव्हा नल आणि नील दोघेही अश्वरक्षणासाठी त्यांच्यासोबत जात असतं. काही ठिकाणी नील हा विश्वकर्माचा मुलगा असल्याचं सांगितलं गेलं आहे, तर नल हा त्याचा सहायक असल्याचा उल्लेख आहे. काही ठिकाणी हे दोघं भाऊ असल्याचं सांगितलं गेलं आहे.