पूर्वी भारतीय क्रिकेट बोर्डाकडे पैसे नव्हते. जेव्हा 1983 मध्ये आपल्या क्रिकेट टीमला तिसऱ्या वर्ल्ड कपसाठी इंग्लंडला पाठवण्याचा निर्णय घेण्यात आला तेव्हा टीमला मिळालेलं किट आणि शूज आजच्या तुलनेत अत्यंत निकृष्ट दर्जाचे होते. आताची टीम चार्टर्ड विमानानं किंवा बिझनेस क्लासनं प्रवास करते, पण त्यावेळी इकॉनॉमी क्लासचा खर्च भागवणंही कठीण होतं.

त्याकाळी क्रिकेटच्या पायाभूत सुविधांच्या नावाखाली भारतात अस्तित्वात असलेली स्टेडियम्स पाहता इंग्लंड, ऑस्ट्रेलियासारखे देश त्यांना सेकंड क्लास ग्राउंड्स मानायचे. अनेक परदेशी क्रिकेटपटूंनी भारत दौऱ्यावर येण्यास नकार दिला होता कारण इथे खेळायला गेल्यास त्यांची प्रकृती बिघडेल असं त्यांना वाटत होतं. त्यांना कोणतीही सुविधा मिळणार नाही. हा तोच काळ होता जेव्हा भारतीय क्रिकेटपटू दरवर्षी काउंटी क्रिकेट लीगमध्ये पैसे कमावण्यासाठी स्पर्धा करत असत आणि तिथे कोणत्याही सामान्य क्रिकेटपटूच्या नेतृत्वाखाली खेळायला तयार असत.

हे अधिकारी दुसरे तिसरे कोणी नसून जगमोहन दालमिया होते. त्यांनी क्रिकेटमधील कृष्णवर्णीय देशांचं कॉकस बनवलं होतं, ज्यात श्रीलंका, पाकिस्तान, भारत आणि वेस्ट इंडिज यांचा समावेश होता. या कॉकसनं आयसीसीमध्ये केवळ इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलियाला आव्हानच दिलं नाही तर पुढील वर्ल्ड कपच यजमानपदही इंग्लंडकडून हिसकावून घेतलं. त्यानंतर भारत आणि पाकिस्ताननं मिळून 1987 च्या वर्ल्ड कपचं आयोजन केलं. परिस्थिती अशी होती की, बीसीसीआयकडे या स्पर्धेच्या आयोजनासाठी हमी देण्यासही पैसे नव्हते. अशावेळी रिलायन्स इंडस्ट्रीजनं बीसीसीआयला ही रक्कम देण्यासाठी मदत केली.

तोपर्यंत दूरदर्शन भारतीय क्रिकेट सामन्यांचे विनामूल्य प्रक्षेपण करत नसे, उलट या मॅचेसच्या प्रसारणासाठी बीसीसीआयकडून प्रत्येक मॅचसाठी प्रचंड शुल्क आकारलं जात असे. 90च्या दशकात घडणारी आणखी एक चांगली गोष्ट म्हणजे उदारीकरण आणि भारतीय अर्थव्यवस्था जगासाठी खुली झाली. जे मोठे ब्रँड अमेरिका आणि युरोपमधून भारतात येऊ पाहत होते त्यांना खेळाची ताकद आणि ब्रँड्स खेळाच्या लोकप्रियतेचा कसा फायदा घेऊ शकतात हे चांगलंच ठाऊक होते.

या कंपन्यांनी यापूर्वीही अमेरिका आणि युरोपमध्ये हे काम करून पाहिलं होते. जेव्हा त्याची नजर भारतातील सर्वात लोकप्रिय खेळाकडे वळली तेव्हा त्यांना क्रिकेट आणि क्रिकेटपटूंमध्ये प्रचंड क्षमता दिसली. या मार्केट पॉवरनं भारतीय क्रिकेटमध्ये गुंतवणूक करण्यास सुरुवात केली. जेव्हा क्रिकेटच्या प्रसारण हक्काची जबाबदारी कायदेशीररित्या बीसीसीआयकडे गेली आणि मार्केटमध्ये लोकप्रिय झाल्यावर क्रिकेटने भारतात अशी झेप घेतली ज्याची कोणी कल्पनाही करू शकत नाही. आता बीसीसीआयची सर्वात जास्त कमाई प्रसारण हक्कातून होते.

क्रिकेटच्या प्रसारणाचे अधिकार मिळाल्यानंतर बीसीसीआयची गरिबी संपली. क्रिकेटपटूंची फी वाढू लागली आणि त्यांना अधिक चांगल्या सुविधा मिळू लागल्या. 1996 च्या वर्ल्ड कप आयोजनानंतर बीसीसीआय खऱ्या अर्थानं श्रीमंत झालं. बीसीसीआयची तिजोरी काठोकाठ भरली. हाच तो काळ होता जेव्हा या बीसीसीआयची जगातील सर्वात श्रीमंत क्रीडा संघटनांमध्ये गणना होऊ लागली. एकीकडे प्रसारण हक्कातून प्रचंड पैसे मिळत होते आणि दुसरीकडे प्रायोजकांची रांग लागली होती. एकूणच भारतीय क्रिकेटमध्ये संपत्ती आणि शक्तीचं एक वेगळंच विश्व तयार झालं.

1992 च्या आसपास, वर्ल्डटेलचे संस्थापक मार्क मर्सेनहेज यांनी सचिन तेंडुलकरसोबत अनेक वर्षांसाठी 100 कोटी रुपयांचा मोठा करार केला. हे पाहून देशभरातील सगळ्यांनाच आश्चर्य वाटलं. क्रिकेटपटूंसोबत वैयक्तिक मार्केटिंग कॉन्ट्रँट करण्याची ही सुरुवात होती, जी आता अगदी सामान्य झाली आहे. आता प्रत्येक मोठा क्रिकेटपटू एका वर्षात 100 कोटींहून अधिक पैसे कमावतो. एमएस धोनी, विराट कोहली आणि सचिन तेंडुलकर यांसारख्या क्रिकेटपटूंचं हजारो कोटींचं नेटवर्क आहे. क्रिकेटच्या खेळातून एवढा पैसा या देशात येईल, याची कल्पनाही कोणी केली नसेल. बीसीसीआय स्वतः एका वर्षात ब्रॉडकास्टिंग राइट्सच्या माध्यमातून हजारो कोटी रुपये कमावते. आयपीएलसारख्या लीगनं तर प्रचंड नफा कमावण्याचा नवा मार्ग खुला केला.

एक वेळ अशी होती जेव्हा कपिल देव यांची टीम 83वर्ल्ड कप जिंकून परतली होती तेव्हा बीसीसीआयकडे प्रत्येक खेळाडूला बक्षीस देण्यासाठी एक लाख रुपयेही नव्हते. त्यासाठी लता मंगेशकर यांची मदत घेण्यात आली आणि मोठा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला. त्यातून जमा झालेल्या पैशातून टीममधील प्रत्येक खेळाडूला एक लाख रुपये देण्यात आले.

1983च्या वर्ल्ड कप विजयानं भारतीय क्रिकेट आणि क्रिकेटपटूंना भविष्यात कसं श्रीमंत केलं हे तुम्हीच बघा. आता विचार करण्यासारखी बाब अशी आहे की, जर 70च्या दशकापासून आपली हॉकी कमकुवत होऊ लागली नसती, तर तो खेळही क्रिकेट एवढ्या उंचीवर गेला असता का?, हॉकीचे खेळाडूही यशाच्या लाटेवर स्वार झाले असते तर आज तेही पैशांमध्ये लोळले असते का?