Explainer: भारतातून नेपाळला का पळून जातात गुन्हेगार, तिथून पकडणं का आहे कठीण?

भारत-नेपाळ सीमा खुली आहे. या सीमेवर फार कमी क्रॉसिंग आहेत. त्यामुळे कोणत्याही कठोर तपासणीशिवाय प्रवेश शक्य होतो. गुन्हेगारांना शक्य तितक्या लवकर नेपाळमध्ये प्रवेश करता येतो.

भारत आणि नेपाळमधील औपचारिक प्रत्यर्पण करार जुना झाला आहे. त्यामुळे नेपाळमध्ये पळून गेलेल्या गुन्हेगारांना परत भारतात आणण्यासाठी भारतीय अधिकाऱ्यांना फार अडचणी येतात. नेपाळमध्ये वाँटेड गुन्हेगारांचे प्रत्यर्पण करण्यामध्ये अनेक कायदेशीर गुंतागुंती आहेत. नेपाळमध्ये पळून गेलेल्यांचं प्रत्यर्पण करण्यासाठी भारतीय अधिकाऱ्यांना गुंतागुंतीच्या कायदेशीर प्रक्रियेचा सामना करावा लागतो. नेपाळ सरकारशी संपर्क साधण्यापूर्वी इंटरपोल वॉरंट आणि इतर कायदेशीर कागदपत्रे मिळवणे गरजेचं असतं. परिणामी ही संपूर्ण प्रक्रिया वेळखाऊ आणि कठीण बनते.

प्रत्यर्पणाच्या विनंतीबाबत नेपाळची कायदेशीर व्यवस्था भारतीय अधिकाऱ्यांना फारसं सहकार्य करत नाही. याआधी दोन्ही देशांचे संबंध चांगले होते. पण, आता या दोन्ही देशांतील संबंधांमध्ये तणावासारखी परिस्थिती निर्माण होत आहे. त्यामुळे तेथील अधिकाऱ्यांचे सहकार्य मिळवणं अधिक कठीण झालं आहे.

मोस्ट वाँटेड लिस्टमध्ये असलेले बिहारमधील अनेक गुंड नेपाळला पळून गेले आहेत. यामध्ये मुकेश पाठक, विकास झा आणि अभिषेक मिश्रा या कुख्यात गुन्हेगारांचाही समावेश आहे. हे गुन्हेगार नेपाळमधील 'मधेस' भागातील सीमेजवळ राहून कार्यरत आहेत. नेपाळमध्ये अनेक भारतीय टोळ्या उपस्थित आहेत. भारतीय अंडरवर्ल्डमधील लोकांचे तेथील स्थानिक गुन्हेगारी नेटवर्कशी संबंध आहेत.

अनेक भारतीय गुंडांनी नेपाळमधील स्थानिक गुन्हेगारी गटांशी संबंध प्रस्थापित केले आहेत. हे सिंडिकेट अनेकदा भारतातून फरार होणाऱ्या लोकांना आश्रय, साधने आणि रसद पुरवतं. भारत आणि नेपाळ दरम्यान तस्करीचं प्रस्थापित नेटवर्क कार्यरत आहेत. या नेटवर्कमुळे मालाची वाहतूक सुलभ होतेच शिवाय गुन्हेगारांना संरक्षण देखील मिळतं. हे नेटवर्क शस्त्रास्त्रं आणि अंमली पदार्थांची तस्करी करते. काही प्रसिद्ध झालेल्या बातम्यांनुसार, नेपाळमध्ये असलेल्या भारतीय गुन्हेगारांचे इतर प्रमुख आंतरराष्ट्रीय गुन्हेगारी सिंडिकेटशी संबंध असू शकतात. त्यात दाऊद इब्राहिमच्या टोळीसारख्या पाकिस्तानस्थित गटाचाही संबंध आहे. हे संबंध नेपाळमध्ये कार्यरत असलेल्या गुन्हेगारांना अतिरिक्त साधने आणि सुरक्षा प्रदान करू शकतात.

भारत-नेपाळ सीमेची लांबी 1,751 किलोमीटर आहे. ही सीमा भारतातील उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल आणि सिक्कीम या पाच राज्यांना लागून आहे. उत्तर प्रदेश आणि नेपाळदरम्यान सर्वाधिक 651 किलोमीटर लांबीची सीमा आहे. पश्चिम बंगाल आणि नेपाळ दरम्यान सर्वात कमी 96 किलोमीटर लांबीची सीमा आहे. भारत आणि नेपाळ सीमेवर 12 चेक पोस्ट आहेत. याशिवाय आंतरजिल्हा सीमेवर 14 चेक पोस्ट आहेत. उत्तर प्रदेशातील सुनौली आणि रुपेडीहा येथे एकात्मिक चेक पोस्ट (आयसीपी) देखील आहे.