KhandeNavami 2025: दसऱ्यामध्ये शस्त्रपूजा, खंडेनवमी का साजरी करतात? नवरात्रात या विधींना आहे विशेष महत्त्व

शस्त्र हे शौर्य आणि पराक्रमाचे प्रतीक आहे. या पूजेद्वारे आपण आपल्या रोजच्या कामांमधील शस्त्रे आणि त्यांच्या उपजीविकेच्या साधनांमध्ये दैवी शक्तीचा वास असतो, अशी भावना व्यक्त करतो. या शक्तीला नमन केल्याने जीवनातील संकटांवर मात करण्यासाठी आणि प्रत्येक क्षेत्रात यश प्राप्त करण्यासाठी सामर्थ्य मिळते, अशी श्रद्धा आहे. ऐतिहासिक काळात, लढाईवर जाण्यापूर्वी ही पूजा केली जाई, जेणेकरून युद्धात निश्चित विजय मिळेल.

शस्त्रांबद्दल कृतज्ञता - क्षत्रिय आणि लढवय्ये समाज आपली तलवार, भाले, ढाल अशा शस्त्रांची पूजा करतात. कारण, याच शस्त्रांनी त्यांचे आणि त्यांच्या राज्याचे संरक्षण केले आहे आणि त्यांना जीविका मिळवून दिली आहे. अलिकडे ही परंपरा केवळ शस्त्रांपर्यंत मर्यादित नाही. शेतकरी नांगर, कुदळ यांसारख्या शेतीच्या अवजारांची, कारागीर त्यांच्या हत्यारांची आणि आधुनिक काळात व्यावसायिक लोक त्यांच्या संगणक, लॅपटॉप आणि यंत्रांची पूजा करतात. आपल्या प्रगतीसाठी मदत करणाऱ्या साधनांप्रति कृतज्ञता व्यक्त करणे, हा या पूजेचा मूळ अर्थ आहे.

महाराष्ट्रात आणि मराठा समाजात खंडेनवमीची पूजा विजयादशमी (दसरा) या सणाच्या आदल्या दिवशी केली जाते. मराठा सरदारांमध्ये अशी प्रथा होती की, खंडेनवमीला शस्त्रांची पूजा करून ती सज्ज ठेवायची आणि दुसऱ्या दिवशी दसऱ्याला सीमोल्लंघन करून नवीन कामासाठी किंवा मोहिमेसाठी प्रस्थान करायचे. त्यामुळे हा दिवस एका मोठ्या आणि शुभ कामाच्या (विजयाच्या) तयारीचा आणि संकल्प करण्याचा दिवस मानला जातो.

थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, खंडेनवमीची शस्त्रपूजा म्हणजे आपल्या सामर्थ्याचे आणि कामाच्या साधनांचे स्मरण करून त्यांना दैवी रूप देणे आणि आयुष्यात सतत प्रगती व विजय मिळवण्यासाठी देवीचा आशीर्वाद घेणे होय.

खंडेनवमी पूजा विधी आणि परंपरा

घरातील सर्व शस्त्रे, तसेच व्यावसायिक उपकरणे (उदा. शेतीची अवजारे, कारागीरांची हत्यारे, कॉर्पोरेट क्षेत्रातील संगणक, लॅपटॉप) घासून-पुसून स्वच्छ करावीत. स्वच्छ केलेल्या शस्त्रास्त्रांची एका चौरंगावर किंवा आसनावर आकर्षक मांडणी करावी.

शस्त्रांवर हळद, कुंकू लावून अक्षता व फुले अर्पण करावीत. विशेषत: झेंडूची फुले आणि आंब्याच्या पानांचा वापर करावा.

दीप प्रज्वलित करून धूप-अगरबत्ती दाखवावी. गोड नैवेद्य (गुळ-खोबरे किंवा लाडू) अर्पण करावा. 'ओम दुम दुर्गायै नमः' किंवा दुर्गा सप्तशतीच्या मंत्रांचे पठण करावे.