India National Animal : भारतात गाईची पूजा करतात मग ती भारताचा राष्ट्रीय प्राणी का नाही, वाघच का?

प्रत्येक देश स्वतःची ओळख पटविण्यासाठी विशिष्ट चिन्हं वापरतो. यामध्ये त्यांचा राष्ट्रीय पक्षी, प्राणी यांचाही समावेश आहे. भारताचा राष्ट्रीय प्राणी कोण तर वाघ हे आपल्याला माहिती आहे. त्यासाठी रॉयल बंगाल टायगरची विशेषतः निवड करण्यात आली होती.

1973 साली रॉयल बंगाल टायगरला भारताचा राष्ट्रीय प्राणी घोषित करण्यात आलं. त्यावेळी भारतात वाघांची संख्या झपाट्याने कमी होत होती. त्याच वर्षी वाघांची शिकार रोखण्यासाठी आणि त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासाचे रक्षण करण्यासाठी 'प्रोजेक्ट टायगर' सुरू करण्यात आला. पर्यावरण संरक्षण आणि वन्यजीव संवर्धन मजबूत करण्यासाठी वाघाला राष्ट्रीय ओळख देण्यात आली. पर्यावरण मंत्रालयाच्या शिफारशीवरून केंद्र सरकारने वाघाला राष्ट्रीय प्राणी घोषित केलं.

रॉयल बंगाल टायगरला भारताचा राष्ट्रीय प्राणी घोषित करण्याचं आणखी एक कारण म्हणजे त्याची चपळता, त्यामुळे तो देशाची ओळख बनला.  ज्याप्रमाणे भारताचा राष्ट्रीय प्राणी वाघ आहे, त्याचप्रमाणे बांगलादेशचा राष्ट्रीय प्राणी रॉयल बंगाल टायगर देखील आहे. दोन्ही देशांचा राष्ट्रीय प्राणी सामायिक आहे.

दरम्यान सोशल मीडियावर  सरकार गायीला राष्ट्रीय प्राणी घोषित करणार असल्याचे दावे करण्यात आले होते.  गायींची तस्करी आणि गायींना मारण्यापासून रोखण्यासाठी हे केलं जात असल्याचं सांगण्यात आलं. हा मुद्दा संसदेतही गाजला.

एका खासदाराने सरकारला विचारलं की असा काही हेतू आहे का? त्यावर मत्स्यव्यवसाय, पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय राज्यमंत्री एस.पी. सिंह बघेल यांनी लोकसभेत सांगितलं की, गायीला राष्ट्रीय प्राणी घोषित करण्याची सरकारची कोणतीही योजना नाही.

तसं पाहायला गेलं तर भारतात गाईला खूप महत्त्व आहे. गाईला गोमाता म्हणतात तिची पूजा केली जाते. मग सरकार गाईला राष्ट्रीय प्राणी का घोषित करू शकत नाही? असा प्रश्न उपस्थित होतो. याची काही संवैधानिक कारणं आहेत.

संविधानाच्या कलम 246(3) नुसार, केंद्र आणि राज्य सरकारांमध्ये कायदेशीर अधिकार विभागले गेले आहेत. प्राण्यांचे संरक्षण आणि देखभाल हा राज्य सूचीतील विषय आहे. याचा अर्थ असा की या विषयावर कायदे करण्याचा अधिकार केंद्र सरकारला नाही तर फक्त राज्य विधिमंडळांना आहे. म्हणून, केंद्र सरकारला हवं असलं तरी, कायदा करून ते थेट गायीला राष्ट्रीय प्राणी घोषित करू शकत नाही.

दुसरं म्हणजे पशुपालनाची स्थिती, धार्मिक आणि सांस्कृतिक भावना, आर्थिक गरजा आणि धोरणे वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये वेगवेगळी असतात. राष्ट्रीय स्तरावर त्याची अंमलबजावणी करण्याचा प्रयत्न करणं राज्यांच्या अधिकारांशी संघर्ष करेल.

गाय भारताची राष्ट्रीय प्राणी नसली तर हिमाचल प्रदेशने 2015 मध्ये अधिकृतपणे गायीला आपला राज्य प्राणी घोषित केलं आहे. राज्य सरकारने गायीचे सांस्कृतिक, धार्मिक आणि ग्रामीण आर्थिक महत्त्व लक्षात घेऊन हा निर्णय घेतला. पशुपालन, दुग्ध उद्योग आणि ग्रामीण उपजीविकेत गायीची भूमिका ओळखणे हा त्याचा उद्देश होता. तर भारतात आईचा दर्जा दिलेली गाय नेपाळचा राष्ट्रीय प्राणी आहे.