सातबाऱ्यावरील महत्त्वाच्या नोंदी
मालकी हक्काची नोंद
सातबाऱ्यावर कोणत्या व्यक्तीच्या नावावर जमीन आहे, हे स्पष्ट नमूद असते. ही नोंद नसल्यास जमीन ‘अनोळखी मालकी’ (benami किंवा disputed property) म्हणून गणली जाते. अशावेळी शेतकरी कर्ज, पीकविमा किंवा शासकीय योजनेचा लाभ घेऊ शकत नाही. काही वेळा मालकी हक्क वादग्रस्त ठरल्यास शासन जमीन जप्त करून घेते.
advertisement
वारस नोंद
जमीनमालकाचे निधन झाल्यानंतर वारस नोंद सातबाऱ्यावर करणे कायदेशीरदृष्ट्या बंधनकारक आहे. जर ही नोंद झाली नाही तर जमीन अद्याप मृत व्यक्तीच्या नावावर राहते. भविष्यात वारसांमध्ये वाद निर्माण होऊन प्रकरण न्यायालयात गेले, तर त्या काळात जमीन बोजा स्वरूपात राहू शकते आणि महसूल विभाग ती जप्त करून ठेवू शकतो.
कर्ज व बोजाची नोंद
शेतकऱ्याने बँकेकडून घेतलेले कर्ज, पतसंस्थेचा बोजा किंवा सरकारी अनुदान यांची माहिती सातबाऱ्यावर नमूद होते. जर कर्ज फेडले असूनही ‘कर्जफेडीची नोंद’ (Loan Clearance) सातबाऱ्यावर केली नसेल तर जमीन अद्याप बोजामुक्त होत नाही. बँका अशा जमिनीवर लिलाव प्रक्रिया सुरू करून जमीन जप्त करू शकतात.
पिकपेरा नोंद
शेतीत कोणते पीक घेतले आहे, याची नोंद सातबाऱ्यावर असते. जर दीर्घकाळ पिकपेराची नोंद नाही किंवा जमीन पडीत असल्याचे दिसून आले तर ती जमीन ‘निष्क्रिय’ मानली जाऊ शकते. शासकीय पाहणी दरम्यान अशा जमिनीवर विविध निर्बंध येऊ शकतात.
सिंचन साधनांची नोंद
विहीर, नाला, कालवा किंवा बंधाऱ्याचे पाणी वापरात असल्यास त्याची नोंद सातबाऱ्यावर असणे महत्त्वाचे आहे. ही नोंद नसल्यास सिंचन हक्क गमावण्याची शक्यता असते.
जमीन जप्त होण्याची प्रमुख कारणे
वारस नोंद न झाल्याने कायदेशीर मालक स्पष्ट नसणे.
कर्जफेड न करता बँकेकडून जप्तीची कारवाई.
महसूल विभागाकडे कर बाकी राहणे.
बनावट कागदपत्रे आढळल्यास शासनाकडून जप्ती.
शेतकऱ्यांनी काय करावे?
सातबारा उतारा नियमित तपासा आणि सर्व अद्ययावत नोंदी करून घ्या.
कर्जफेडीची पावती मिळताच बँकेकडून जमीन बोजामुक्त करण्याची नोंद करून घ्या.
वारस नोंदीसाठी तातडीने तलाठी कार्यालयात अर्ज करा.
ई-पीक पाहणी (e-Crop Survey) वेळेत पूर्ण करा.
महसूल कर, पाणीपट्टी थकबाकी वेळेत भरा.
दरम्यान, सातबारा उतारा हा शेतकऱ्याचा जमिनीवरील हक्क आणि सुरक्षिततेचा पुरावा आहे. मात्र त्यावरील महत्त्वाच्या नोंदी अपूर्ण राहिल्यास जमीन जप्त होण्याचा धोका संभवतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी वेळोवेळी सातबारा तपासून आवश्यक दुरुस्त्या करणे गरजेचे ठरते.