विविध संशोधनांनुसार, म्युझिक ऐकणं ताण कमी करतं आणि मेंदूला रिलॅक्स होण्यास मदत करतं. ‘स्लीप फाउंडेशन’च्या अहवालानुसार, झोपण्यापूर्वी हलकं, शांत आणि सुकून देणारं संगीत ऐकल्यास झोप लवकर लागते आणि ती अधिक गाढ होते. लहान मुलांना झोपवताना पालक लोरी गातात, हा फक्त सवयीचा भाग नाही तर विज्ञानही या पद्धतीला योग्य मानतं. लोरीसारखं सौम्य संगीत मेंदूला विश्रांतीसाठी तयार करतं.
advertisement
एक अभ्यासात आढळलं की शाळकरी मुलांनी झोपण्यापूर्वी शांत संगीत ऐकलं, तर त्यांची झोपेची गुणवत्ता अधिक चांगली झाली. हाच परिणाम प्रौढांमध्येही दिसून आला. संशोधनानुसार जे लोक झोपण्यापूर्वी 45 मिनिटं संगीत ऐकतात, ते पहिल्याच दिवशी गाढ झोप घेऊ लागतात. त्यामुळे याला “म्युझिक थेरपी” असं नाव देण्यात आलं आहे.
अनिद्रासारख्या (Insomnia) समस्यांनी त्रस्त असलेल्या लोकांमध्येही म्युझिक थेरपीने चांगला परिणाम दिसून आला आहे. एका रिसर्चनानुसार, ज्या महिलांनी सलग 10 दिवस झोपण्यापूर्वी त्यांना आवडणारे म्यूजिक ऐकले, त्यांना झोप येण्याची वेळ 27-69 मिनिटांवरून फक्त 6-13 मिनिटांवर आला. म्हणजेच संगीतामुळे झोप लवकर लागते आणि ती अधिक खोल होते.
संगीताचा परिणाम फक्त मनावरच नाही, तर शरीरावरही होतो. आपण संगीत ऐकतो तेव्हा मेंदू त्या आवाजांना इलेक्ट्रिकल सिग्नलमध्ये रूपांतरित करतो. त्यामुळे शरीरात हार्मोन्सचे बदल सुरू होतात. विशेषतः कोर्टिसोल नावाचा ताण वाढवणारा हार्मोन कमी होतो, तर डोपामाइन नावाचा “हॅपी हार्मोन” वाढतो, ज्यामुळे मूड सुधारतो आणि शरीर रिलॅक्स होतं.
म्युझिक आपल्या ऑटोनॉमिक नर्व्हस सिस्टीमवरही परिणाम करतं, जी हृदयाची गती, रक्तदाब आणि श्वासोच्छवास यासारख्या आपोआप होणाऱ्या क्रियांना नियंत्रित करते. शांत संगीत ऐकल्याने ही प्रणाली संतुलित राहते, हृदयाचे ठोके मंदावतात, रक्तदाब घटतो आणि श्वास स्थिर होतो. ज्यामुळे शरीर झोपेसाठी तयार होतं.
फक्त शरीरातील बदल नव्हे, तर संगीत बाहेरील आवाजांपासूनही एक “साउंड शील्ड” तयार करतं. ट्रॅफिक, विमानाचा आवाज किंवा शेजाऱ्यांचा गोंधळ अशा गोष्टी झोपेची कार्यक्षमता कमी करतात. पण सौम्य संगीत हे आवाज दाबून मन शांत ठेवतं, विचारांपासून दूर नेतं आणि गाढ झोप येण्यासाठी चांगलं वातावरण तयार करतं.
एकंदरीत, संगीत हे फक्त मनोरंजनाचं साधन नाही, तर शरीर आणि मन दोन्हीला शांतता देणारं एक नैसर्गिक औषध आहे. नियमितपणे झोपण्यापूर्वी सुकून देणारं संगीत ऐकलं, तर ते तुमच्या मानसिक आरोग्याला आणि झोपेच्या गुणवत्तेलाही नक्कीच सुधारेल.