600 वर्षांपूर्वीचं, 3000 फांद्या, 4 एकराचा विस्तार, 'हे' महाकाय झाडं आहे कुठं? वाचा या अद्भुत झाडाची गोष्ट!

गुजरातच्या भरुच जिल्ह्यात नर्मदा नदीच्या मध्यभागी एका छोट्या बेटावर एक भव्य वडाचं झाड दिमाखात उभं आहे, जे 'कबीरवड' या नावाने प्रसिद्ध आहे. या वडाच्या झाडाच्या छायेखाली नर्मदा नदीचा शांत प्रवाह आणि संत कबीरांच्या आध्यात्मिक विचारांचा संगम पाहायला मिळतो. हे झाड नुसतंच एक वृक्ष नाही, तर इतिहास, श्रद्धा आणि निसर्गाचा एक अद्भुत मिलाफ आहे, ज्याची कहाणी शतकानुशतके लोकांच्या मनात रुजली आहे.

असं तयार झालं 'कबीरवड' - कबीरवडाची कहाणी 15 व्या शतकात सुरू होते, जेव्हा महान संत कबीर भारतभ्रमंतीवर गुजरातच्या या पवित्र भूमीवर आले होते. लोककथेनुसार, कबीरांनी नर्मदेच्या काठी तपश्चर्या केली आणि आपले दात घासल्यानंतर त्या काडीचा तुकडा नदीच्या पात्रात फेकून दिला. त्या तुकड्यातूनच हे विशाल वडाचं झाड वाढलं, जे आज 'कबीरवड' म्हणून प्रसिद्ध आहे. याव्यतिरिक्त, काही जणांचे मत आहे की, कबीरांच्या पायांच्या स्पर्शाने एक सुकी फांदी हिरवीगार झाली आणि त्यातूनच या वृक्षाचा जन्म झाला. ही घटना नर्मदेच्या शुक्लेश्वर तीर्थजवळ घडली होती, जे आजही एक तीर्थक्षेत्र म्हणून ओळखले जाते.

कबीरवडाची भव्यता - कबीरवडाचं झाड त्याच्या विशालतेसाठी आणि आध्यात्मिक महत्त्वासाठी ओळखलं जातं. हे अंदाजे 17520 चौरस मीटर (4.33 एकर) क्षेत्रात पसरलेलं असून, त्याचा घेर 641 मीटर आहे. त्याच्या 3000 हून अधिक फांद्या इतक्या घनदाट आहेत की, दूरून ते एखाद्या लहान पर्वतासारखं दिसतं. गुजराती कवी नर्मद यांनी त्याचं वर्णन करताना म्हटलं आहे: "दूरून पर्वतासारखं राखाडी रंगाचं, नदीच्या मध्यभागी उभं, निर्भयपणे एकसमान." अलेक्झांडरचा सेनापती नियरकसनेही इसवी सन पूर्व चौथ्या शतकात नर्मदेच्या काठी एका वृक्षाचा उल्लेख केला होता, जो 7000 लोकांना छाया देऊ शकत होता, तो कदाचित हाच कबीरवड असावा.

ऐतिहासिक नोंदी - 16 व्या शतकात, ब्रिटिश इतिहासकार जेम्स फोर्ब्स यांनी त्यांच्या 'ओरिएंटल मेमरीज'मध्ये कबीरवडाच्या विशालतेचं वर्णन केलं आहे. त्यांनी नोंदवलं होतं की, त्याचा व्यास 610 मीटर आणि 3000 फांद्या होत्या. या झाडाच्या छायेखाली व्यापारी बाजार भरवत असत आणि आध्यात्मिक शांतता शोधण्यासाठी लोक येथे एकत्र जमत असत. आजही, विशेषतः कार्तिक पौर्णिमेला, कबीरवडामध्ये रामकबीर पंथाचा मोठा मेळा भरतो, जिथे हजारो भाविक 'काळी रोटी' (मालपुडा) चा प्रसाद घेतात.

कबीरांच्या विचारांचा प्रतीक - कबीरवड नुसतंच एक झाड नाही, तर संत कबीरांच्या विचारांचं प्रतीक आहे. कबीरांनी हिंदू-मुस्लिम ऐक्याचा, जातीय भेदभावाला नाकारण्याचा आणि निराकार देवाची उपासना करण्याचा संदेश दिला. आजही या वडाच्या झाडाखाली असलेल्या कबीर मंदिरात सर्व धर्माचे लोक एकत्र पूजा करतात, जे कबीरांच्या समजूतदार विचारांची जिवंत झलक देतात.

वृक्षशास्त्रीय वैशिष्ट्यं - वृक्षशास्त्रीय दृष्ट्या, कबीरवड एक बहु-खोडी वडाचं झाड आहे, ज्याची पारंब्या जमिनीला स्पर्श करतात आणि नवीन खोड तयार करतात, त्यामुळे या झाडाचं क्षेत्र सतत वाढत जातं. वनस्पतिशास्त्रज्ञांच्या मते, त्याचा विस्तार 3 किलोमीटरपर्यंतही नाही, पण त्याची विशालता निःसंशयपणे प्रभावी आहे.

पर्यटन आणि शांततेचं ठिकाण - आज कबीरवड एक पर्यटन स्थळ म्हणूनही लोकप्रिय आहे. महाशिवरात्री आणि इतर सणांच्या काळात गुजरात, मध्य प्रदेश आणि महाराष्ट्रातून आदिवासी येथे येतात. नर्मदेचं पवित्र पाणी आणि कबीरवडाची शांतता प्रत्येक प्रवाशाच्या मनाला शांती देते. कबीरवडाची ही कहाणी नुसती एका झाडाची नाही, तर श्रद्धा, एकता आणि निसर्गाच्या संगमाची आहे. हे दर्शवते की, एक लहानशी काडी शतकानुशतके लोकांच्या हृदयात आध्यात्मिक जागृतीचं वृक्ष कसं बनू शकते.