well : तुम्हाला माहितीये का, विहीर चौकोनी किंवा त्रिकोणी का नसते? गोलच का असते?

भूगर्भातलं पाणी काढण्यासाठी विहीर खोदली जाते. ग्रामीण भागात आपण विहिरी सर्रास बघू शकतो. शहरात राहणाऱ्यांना या विहिरीचं विशेष आकर्षण असतं. विहिरीच्या पाण्यात लवकर पोहायला शिकता येतं आणि त्यात पोहायला शिकलं की ते आयुष्यभर लक्षात राहतं, असं म्हणतात. आपण सगळ्यांनीच आतापर्यंत गोल आकाराची विहीर पाहिली आहे. विहिरीचा आकार गोलच का असतो, याचा तुम्ही कधी विचार केलाय का? ती चौकोनी किंवा त्रिकोणी का बरं बांधली जात नाही?  

तुम्ही नेहमी गोल आकाराची विहीर पाहिली असेल. आपल्या पूर्वजांनीही विहिरी गोल आकाराच्याच बांधल्या आहेत; पण विहिरीचा आकार चौकोनी किंवा त्रिकोणी का बरं नव्हता, यावर तुम्ही कधी विचार केला आहे का?

तुम्हाला खरंच आश्चर्य वाटेल की, विहिरीचा आकार गोल असण्यामागे एक आश्चर्यकारक वैज्ञानिक कारण आहे.

विहिरीतलं पाणी पूर्वी रहाटाने काढलं जायचं. आता पंपाने उपसा केला जातो. पिण्यासाठी, शेतीसाठी तर काही ठिकाणी घरगुती वापरासाठीसुद्धा विहिरीतल्या पाण्याचा वापर केला जातो. विहिरीसाठी खड्डा खोदताना भूगर्भातल्या पाण्याच्या पातळीपर्यंत खोल खोदला जातो. तिथल्या जिवंत झऱ्यांमुळंच विहिरीला पाणी लागतं. त्यानंतर तिथं खड्ड्याच्या बाजूनं दगडाच्या भिंतीचं बांधकाम करतात.

का बांधतात गोल विहीर? विहीर गोल आकारात बांधण्याचं एक कारण असं आहे, की गोल आकारातल्या विहिरीचा पाया खूप मजबूत असतो. गोल आकाराच्या विहिरीला कुठेही कोन नसल्यामुळं विहिरीचे झरे आणि पाण्याचा दबाव सगळीकडे एकसारखा राहतो. त्यामुळे विहीर खचण्याचं प्रमाण खूप कमी असतं.

तेच जर विहिरीचा आकार गोलऐवजी चौकोनी किंवा त्रिकोणी ठेवला, तर पाण्याचा दबाव चारही किंवा तिन्ही कोपऱ्यांमध्ये राहू शकतो. अशा परिस्थितीत विहीर दीर्घ काळ टिकू शकत नाही. तसंच ती खचण्याची भीती जास्त असते. त्यामुळंच जगभरात विहीर गोल आकारातच बांधली जाते.

गोल आकार बांधायला सोपा - विहिरीचं बांधकाम गोल आकारात केल्यामुळंच विहिरी वर्षानुवर्षं टिकतात. त्यामध्ये सगळ्यात मोठं योगदान आहे ते तिच्या आकाराचं. चौकोनी किंवा त्रिकोणी आकारात विहीर न बांधण्याचं एक कारण असंही आहे, की या दोन्ही आकारांच्या तुलनेत गोलाकार विहीर बांधणं खूप सोपं असतं. त्यामुळे आपल्या पूर्वजांनीसुद्धा ज्या विहिरी बांधल्या त्यांचा आकार गोल होता.