काजवेच नाही तर रात्री 'या' जीवांमध्ये ही चमकते लाईट, तुम्हाला हे माहित आहे का?

Published by:Devika Shinde

Last Updated:November 09, 2025 9:06 PM IST

अद्भुत नैसर्गिक प्रक्रियेला “बायोल्युमिनेसन्स” (Bioluminescence) असं म्हणतात. चला जाणून घेऊ या त्या काही अनोख्या प्रजातींबद्दल, जे रात्रीच्या वेळी स्वतःच्या प्रकाशामुळे ओळखले जातात.

मुंबई : रात्रीच्या अंधारात डोळ्यांसमोर चमचमणारे काजवे तुम्ही बघितले असतीलच, जंगलात किंवा गावाकडे असे चमचमणारे काजवे सहज दिसतात. डोंगराळ भागात किंवा जंगलाच्या काठावर दिसणारा तो छोटासा प्रकाश नेहमीच एखाद्या जादूसारखा वाटतो. पण तुम्हाला माहिती आहे का फक्त काजवा नव्हे तर अजूनही अनेक असे जीव आहेत जे नैसर्गिकरित्या स्वतः प्रकाश निर्माण करतात? तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल, पण ते खरं आहे.

या अद्भुत नैसर्गिक प्रक्रियेला “बायोल्युमिनेसन्स” (Bioluminescence) असं म्हणतात. चला जाणून घेऊ या त्या काही अनोख्या प्रजातींबद्दल, जे रात्रीच्या वेळी स्वतःच्या प्रकाशामुळे ओळखले जातात.

ग्लो वर्म (Glow Worm)

जुगनूनंतर सर्वाधिक ओळखला जाणारा बायोल्युमिनेसेंट जीव म्हणजे ग्लो वर्म. हे प्रामुख्याने जंगलांमध्ये किंवा गुहांमध्ये आढळतात. हे प्रत्यक्षात जुगनू प्रजातींचे लार्वा किंवा पंख नसलेल्या माद्या असतात. हे आपल्या शिकाराला आकर्षित करण्यासाठी प्रकाश निर्माण करतात. त्यांच्या शरीरातून निघणाऱ्या चिकट धाग्यांमध्ये लहान कीटक अडकतात आणि हेच त्यांचं खाद्य बनतं.

जेलीफिश (Jellyfish)

समुद्राच्या खोल पाण्यात अनेक जेलीफिश प्रजाती निळ्या किंवा हिरव्या रंगात चमकताना दिसतात. त्यांच्या शरीरात असलेले विशिष्ट रासायनिक प्रोटीन प्रकाश निर्माण करतात. या प्रकाशामुळे त्यांना शत्रूपासून बचाव करण्यास आणि छोट्या शिकारांना आकर्षित करण्यास मदत होते. समुद्राच्या गडद अंधारात हे चमकणारे जेलीफिश जणू ताऱ्यांचं जग वाटतं.

एंगलरफिश (Anglerfish)

समुद्राच्या तळाशी, हजारो मीटर खाली आढळणारी एंगलरफिश आपल्या प्रकाशाच्या साहाय्याने जगते. तिच्या डोक्यापासून पुढे निघालेल्या “इलिसियम” नावाच्या मांसल वाढीच्या टोकाला प्रकाश निर्माण होतो. हा प्रकाश छोट्या माशांना जवळ ओढतो आणि जेव्हा ते तपासण्यासाठी जवळ येतात, तेव्हा एंगलरफिश क्षणात त्यांच्यावर झडप घालते.

लँटर्नफिश (Lanternfish)

सुमारे 1500 पेक्षा जास्त प्रजातींमध्ये आढळणारी लँटर्नफिश ही समुद्रातील सर्वात सामान्य प्रकाशनिर्मिती करणाऱ्या माशांपैकी एक आहे. त्यांच्या शरीरावर “फोटोफोर” नावाचे सूक्ष्म प्रकाश-उत्पादक अवयव असतात, ज्यामुळे त्या समुद्राच्या तळाशीही स्वतःभोवती उजेड निर्माण करू शकतात.

फ्लॅशलाइट फिश (Flashlight Fish)

ही लहान पण अत्यंत आकर्षक मासोळी आहे. तिच्या डोळ्याखाली चमकणारे जीवाणू (बॅक्टेरिया) असतात जे प्रकाश निर्माण करतात. ती हे प्रकाश अवयव उघडून किंवा बंद करून संकेत देते. म्हणजेच एकमेकांशी संवाद साधणे किंवा शिकाराला गोंधळवणे.

जुगनू स्क्विड (Firefly Squid)

जपानच्या पाण्यात आढळणारा जुगनू स्क्विड (Firefly Squid) हा बायोल्युमिनेसन्सचा सर्वात मोहक नमुना आहे. त्याच्या संपूर्ण शरीरावर असलेल्या सूक्ष्म “फोटोफोर”मुळे तो तेजस्वी निळा प्रकाश निर्माण करतो. प्रजननाच्या काळात लाखो स्क्विड्स एकत्र येतात आणि समुद्राच्या पृष्ठभागावर एक अद्भुत निळा प्रकाश पसरतो. जणू समुद्र स्वतः आकाशातील ताऱ्यांप्रमाणे चमकत असतो.

view comments