Explainer : राज्यभर पावसाचा तडाखा, सोयाबीन पिकाचं मोठं नुकसान, दर कडाडणार का?

Published by:Ajit Bhabad

Last Updated:September 23, 2025 10:45 AM IST

Soybean Market : राज्यात गेल्या काही दिवसांपासून सुरू असलेल्या अतिवृष्टीने शेतकऱ्यांचे प्रचंड नुकसान केले आहे. विशेषतः सोयाबीन पिकाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाल्याचे चित्र आहे.

मुंबई : राज्यात गेल्या काही दिवसांपासून सुरू असलेल्या अतिवृष्टीने शेतकऱ्यांचे प्रचंड नुकसान केले आहे. विशेषतः सोयाबीन पिकाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाल्याचे चित्र दिसत आहे. लाखो हेक्टर क्षेत्रातील उभे पीक पावसामुळे पाण्याखाली गेले असून, काही भागांत तर शेतातील पिके अक्षरशः कुजून खराब झाली आहेत. या परिस्थितीमुळे नैसर्गिकच प्रश्न निर्माण झाला आहे की, आगामी काळात सोयाबीनचे दर वाढतील का? याबद्दलचे सविस्तर विश्लेषण जाणून घेणार आहोत.

मोठ्या प्रमाणावर नुकसान

हवामान विभागाच्या आकडेवारीनुसार, मराठवाडा, विदर्भ, खानदेश आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांत मुसळधार पावसामुळे सोयाबीन पिकाची मोठी हानी झाली आहे. सोयाबीन ही खरीप हंगामातील प्रमुख नगदी पिकांपैकी एक असून, राज्यातील लाखो शेतकऱ्यांचे उपजीविकेचे साधन आहे. दरवर्षी या पिकाची मोठ्या प्रमाणात निर्यात केली जाते. मात्र यंदा लागवडीनंतर सुरुवातीला योग्य पाऊस झाल्याने पिकांची स्थिती चांगली होती, पण परतीच्या पावसाने संपूर्ण गणितच बिघडवले.

मागणी व पुरवठ्याचे समीकरण

अर्थशास्त्रीय दृष्टिकोनातून पाहता, कोणत्याही कृषीपिकाचा बाजारभाव मागणी आणि पुरवठ्यावर अवलंबून असतो. पिकांचे नुकसान झाल्याने बाजारात उपलब्धता कमी होणार, त्यामुळे दर वाढण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. मात्र आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत सोयाबीनचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन ब्राझील, अर्जेंटिना आणि अमेरिकेत होते. तिथल्या उत्पादनावरही भारतातील दर अवलंबून असतात. सध्या या देशांतील उत्पादन स्थिर असल्याने जागतिक बाजारपेठेत तुटवडा नाही. त्यामुळे स्थानिक दर किती वाढतील हे मर्यादितच असू शकते.

सरकारची भूमिका

केंद्रीय आणि राज्य सरकार दरवर्षी किमान आधारभूत किंमत (MSP) जाहीर करते. परंतु बाजारभाव अनेकदा MSP पेक्षा अधिक राहतो, विशेषतः उत्पादन घटल्यास. सरकार आयात-निर्यात धोरणात बदल करून दर नियंत्रित ठेवू शकते. जर उत्पादनात मोठी घट झाली, तर निर्यातीवर काही मर्यादा आणल्या जाण्याची शक्यता असते. अशातच आता शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणावर झालेल्या नुकसानीची भरपाई देण्यासाठी आपत्ती मदत निधीचा वापर होणार आहे. मात्र, भरपाई मिळेपर्यंत शेतकऱ्यांना बाजारपेठेकडेच पाहावे लागणार आहे.

पुढील काही दिवसांचे चित्र

तज्ज्ञांच्या मते, जर पावसाचा जोर कायम राहिला आणि आणखी पिकांचे नुकसान झाले, तर ऑक्टोबर-नोव्हेंबरमध्ये दर वाढण्याची शक्यता अधिक आहे. मात्र आंतरराष्ट्रीय बाजारातील स्थिरता आणि आयात धोरणामुळे ही वाढ फार मोठी नसेल.

एकूणच काय तर सोयाबीनच्या दरात वाढ होण्याची शक्यता निश्चितच आहे, पण ती मर्यादित स्वरूपात राहण्याची शक्यता जास्त आहे. स्थानिक स्तरावर शेतकऱ्यांचे प्रचंड नुकसान झाल्याने त्यांना काही प्रमाणात दिलासा मिळू शकतो, मात्र दीर्घकालीन पातळीवर दराचा स्थैर्य राखण्यासाठी सरकारी हस्तक्षेप महत्त्वाचा ठरणार आहे. त्यामुळे आगामी काही आठवड्यांत सोयाबीन बाजारपेठेकडे सर्वांचे लक्ष लागलेले असणार आहे.