गाई, म्हैस की शेळी... कोणतं दूध आहे सर्वोत्तम? आरोग्यासाठी योग्य दूध कसं निवडाल?

आपण सगळ्यांनीच दुधाचे फायदे ऐकले असतील. लहानपणापासून आपल्याला दूध प्यायला सांगितलं जातं, कारण ते शरीरासाठी पोषक असतं. दूधात केवळ कॅल्शियमच नव्हे तर अनेक खनिजेही असतात, जे आरोग्यासाठी उपयुक्त असतात. पण गाईचं, म्हशीचं की शेळीचं – नेमकं कोणतं दूध आरोग्यासाठी सगळ्यात चांगलं असतं? याबाबत बहुतांश लोकांमध्ये संभ्रम असतो. जवळपास 99 टक्के लोकांना याबाबत नेमकी माहिती नसते.

आयुर्वेदतज्ज्ञांनी सांगितलं की, बाळासाठी आईचं दूध हे सर्वात उत्तम असतं. त्यानंतर गाईचं दूध दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. म्हशीच्या दुधात चरबीचं प्रमाण खूप जास्त असतं, त्यामुळे लहान मुलांनी ते पिणं टाळावं. मुलांना पचायला सोपं आणि हलकं असलेलं गाईचं दूधच द्यावं. टीबी, डेंग्यू यांसारख्या आजारांतील रुग्णांसाठी शेळीचं दूध उपयुक्त ठरतं. आरोग्यदृष्ट्या सक्षम आणि वृद्ध व्यक्तींनी म्हशीचं दूध प्यावं, असं सांगण्यात आलं.

आयुर्वेदतज्ज्ञ डॉ. पंकज कुमार, ज्यांना 25 वर्षांचा अनुभव आहे आणि BAMS केलेलं आहे, यांनी लोकल 18 ला सांगितलं की आपण मुख्यतः 8 प्राण्यांच्या दुधाचा वापर करतो – गाई, शेळी, म्हैस, उंट, गाढव, मेंढी आदी. पण त्यात सगळ्यात जास्त वापर गाई, शेळी आणि म्हशीच्या दुधाचा होतो.

त्यांच्या मते, गाईचं दूध सर्वात श्रेष्ठ मानलं जातं. विशेषतः देशी गाईचं दूध सर्वांत चांगलं असतं. भारतीय वंशाच्या गाईचं दूध सर्वोत्तम ठरतं. यामध्ये 'कपिला' गाईचा उल्लेख विशेष महत्त्वाचा आहे – ही गाई एकाच रंगाची असते आणि तिच्या शरीरावर इतर कोणत्याही रंगाचे ठिपके नसतात. अशा गाईचं दूध, लोणी आणि तूप हे अमृतासमान मानले जातात आणि ते देवतांना प्रिय मानले जाते.

दुसऱ्या क्रमांकावर शेळीचं दूध आहे. टीबीच्या रुग्णांना नियमित शेळीचं दूध दिल्यास त्यांना लवकर बरे होण्यासाठी मदत होते. तिसऱ्या क्रमांकावर म्हशीचं दूध येतं. हे दूध शरीरातील स्नायू, ताकद आणि चरबी वाढवण्यासाठी उत्तम असतं. ज्यांना शरीर कमकुवत वाटतं किंवा वजन वाढवायचं आहे, त्यांनी म्हशीचं दूध आणि तूप वापरावं.

तसेच, झोपेच्या त्रासाने ग्रस्त असणाऱ्यांसाठीही म्हशीचं दूध उपयुक्त ठरतं. आयुर्वेदात म्हशीचं दूध झोप आणण्यासाठी सर्वात चांगलं मानलं गेलं आहे. झोप न येणाऱ्या व्यक्तींनी नियमित म्हशीचं दूध प्यायल्यास त्यांना चांगली झोप लागू शकते.