Model Village: एकही गावकरी भरत नाही वीज बिल, कोल्हापूरच्या ‘पिंक व्हिलेज’ची सर्वत्र चर्चा, Video

शेळकेवाडी हे छोटेसे गाव. येथील लोकसंख्या कमी असल्याने ग्रामपंचायतीला मिळणारा महसूलही अवघा दोन ते तीन लाख रुपये इतकाच होता. कमी लोकसंख्येमुळे राजकीय नेत्यांचेही या गावाकडे लक्ष नव्हते, त्यामुळे गाव अनेक गंभीर समस्यांमध्ये अडकले होते. स्वच्छता, पाणी, वीज यासारख्या मूलभूत सुविधांचा अभाव होता. पण 2004 मध्ये गावकऱ्यांनी ठरवले की, यापुढे परिस्थितीशी झुंजण्याऐवजी गावाला समृद्ध आणि स्वच्छ बनवायचे. केंद्र आणि राज्य सरकारच्या विविध योजनांची माहिती घेऊन ग्रामस्थांनी त्या योजनांमध्ये सहभाग घ्यायला सुरुवात केली. यामुळे गावात नाविन्यपूर्ण उपक्रम राबवले गेले आणि गाव स्वच्छता व समृद्धीच्या दिशेने वाटचाल करू लागले. माजी सरपंच जयसिंग शेळके सांगतात, “ग्रामस्थांच्या एकजुटीमुळे आणि योजनांचा योग्य वापर केल्यामुळे आम्ही गावाचा चेहरामोहरा बदलला.”

शेळकेवाडीने सौरऊर्जेच्या माध्यमातून एक क्रांती घडवली. पंतप्रधान सूर्य घर योजनेंतर्गत गावातील प्रत्येक घरात सोलर सिस्टीम बसवण्यात आली. सोलर सिस्टीम बसवण्यासाठी लागणाऱ्या 67 हजार रुपये खर्चापैकी ग्रामस्थांकडून फक्त 5 हजार रुपये घेण्यात आले, तर उर्वरित रक्कम गावाला मिळालेल्या पुरस्काराच्या रकमेतून भागवली गेली. याशिवाय, या योजनेतून प्रत्येक घराला 30 हजार रुपये अनुदान मिळाले.

शेळकेवाडीने सौरऊर्जेबरोबरच बायोगॅस निर्मितीचा उपक्रमही यशस्वीपणे राबवला. गावातील जनावरांचे शेण आणि ओला कचरा बायोगॅस निर्मितीसाठी वापरला जातो. यामुळे गावकऱ्यांना स्वयंपाकासाठी लागणारे इंधन सहज उपलब्ध झाले आहे. सुका कचरा आणि प्लास्टिक कचऱ्याचे व्यवस्थापन ‘अवनी’ संस्थेमार्फत केले जाते. यामुळे गाव स्वच्छ राहते आणि पर्यावरणाचे नुकसान टाळले जाते. गावकरी महिला योगिता शेळके सांगतात, “आमच्या मेहनतीमुळे आणि एकजुटीमुळे गावाने हे यश मिळवले. आम्हाला आमच्या गावाचा अभिमान आहे.”

शेळकेवाडीच्या एकजुटीचे प्रतीक म्हणून संपूर्ण गाव गुलाबी रंगात रंगवण्यात आले आहे. ग्रामपंचायत, घर, शाळा, अगदी म्हशीचा गोठाही गुलाबी रंगात न्हाऊन निघाला आहे. यामुळे गावाला ‘पिंक व्हिलेज’ ही ओळख मिळाली. हा गुलाबी रंग केवळ सौंदर्यासाठी नाही, तर गावकऱ्यांच्या सामूहिक संकल्पाचे आणि नव्या दिशेने पुढे जाण्याच्या इच्छेचे प्रतीक आहे. गावकरी महिला सरिता शेळके सांगतात, “गुलाबी रंगाने गावाला नवे रूप मिळाले. आमच्या गावाची ओळख आता देशभर पसरली आहे.”

शेळकेवाडीने महिलांच्या सन्मानासाठी एक अनोखा पुढाकार घेतला आहे. गावातील प्रत्येक घर महिलेच्या नावावर ठेवण्यात आले आहे. यामुळे महिलांना सामाजिक आणि आर्थिकदृष्ट्या सन्मान मिळाला आहे. बचत गटांमुळे महिलांना स्वावलंबनाची संधी मिळाली आहे. गावातील महिला एकमेकांच्या शेतात काम करतात, छोटे-मोठे व्यवसाय करतात आणि गावाच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. योगिता शेळके पुढे सांगतात, “आम्हाला फक्त घरच नाही, तर गावाच्या विकासात सहभागी होण्याची संधी मिळाली. आम्ही स्वतःच्या पायावर उभ्या राहिलो आहोत.”

कमी महसूल असूनही शेळकेवाडीने स्वच्छतेकडे विशेष लक्ष दिले आहे. गावात स्वच्छता राखण्यासाठी नवनवीन प्रयोग केले जात आहेत. संत गाडगेबाबा ग्राम स्वच्छता अभियानाच्या सर्वेक्षणासाठी लवकरच एक टीम शेळकेवाडीला भेट देणार आहे. या स्पर्धेत राज्यात अव्वल येण्याचा गावाचा मानस आहे. ग्राम विकास अधिकारी सुरेखा आवाड सांगतात, “आम्ही स्वच्छता आणि विकासासाठी सतत प्रयत्न करत आहोत. येणाऱ्या स्पर्धेत आम्ही अव्वल येण्यासाठी कटिबद्ध आहोत.”

शहरांमध्ये वीज आणि इंधनाच्या अतिवापरामुळे मोठी बिले येतात आणि अनेकांच्या आर्थिक बजेटवर ताण येतो. अशा परिस्थितीत शेळकेवाडीने शासकीय योजनांचा पुरेपूर वापर करून स्वयंपूर्णतेचा आदर्श घालून दिला आहे. सौरऊर्जा, बायोगॅस, कचरा व्यवस्थापन आणि महिलांचा सहभाग यामुळे गावाने स्वतःची वेगळी ओळख निर्माण केली आहे. शहरी आणि इतर ग्रामीण भागांनी शेळकेवाडीकडून प्रेरणा घेण्याची गरज आहे. गावाने केवळ स्वतःचा विकासच केला नाही, तर पर्यावरण संरक्षण आणि स्वच्छतेचा संदेशही दिला आहे.

शेळकेवाडीने आपल्या छोट्याशा प्रयत्नांनी जगाच्या नकाशावर स्वतःचे स्थान निर्माण केले आहे. सौरऊर्जा, बायोगॅस, स्वच्छता आणि महिलांचा सहभाग यामुळे हे गाव देशभरात चर्चेत आहे. गावकऱ्यांची एकजूट, योजनांचा योग्य वापर आणि नव्या प्रयोगांनी शेळकेवाडीला ‘पिंक व्हिलेज’ ही ओळख मिळवून दिली. या गावाने दाखवून दिले की, कमी संसाधने असली तरी मेहनत आणि एकजुटीने मोठे यश मिळवता येते.

शेळकेवाडी थांबणार नाही. गावकरी आता आणखी नव्या योजनांचा आणि प्रयोगांचा विचार करत आहेत. स्वच्छता, पर्यावरण संरक्षण आणि आर्थिक स्वावलंबन यावर गावाचा भर आहे. येत्या काळात शेळकेवाडी आणखी मोठी झेप घेईल आणि इतर गावांसाठी एक प्रेरणास्थान बनेल, यात शंका नाही. शेळकेवाडीचा हा प्रवास खरोखरच प्रेरणादायी आहे.