फक्त लपण्यासाठी नव्हे, तर मादीला इम्प्रेस करण्यासाठी आणि... अशा एक ना अनेक कारणांसाठी सरडा बदलतो रंग

जगभरात सरड्यांच्या किमान 134 प्रजाती आढळतात. सरडे त्यांच्या सभोवतालच्या रंगात मिसळण्यासाठी रंग बदलतात, असा एक सामान्य समज आहे, पण हे पूर्णपणे सत्य नाही. खरं तर, सरडे रंग बदलून जवळपासच्या इतर सरड्यांनाही संकेत पाठवतात. प्रत्येक प्रजातीचा रंगांचा एक वेगळा पल्ला असतो आणि प्रत्येक सरडा फक्त आपल्याच प्रजातीच्या सदस्यांची रंग संहिता समजू शकतो.

सरड्याच्या त्वचेत क्रोमॅटोफोर्स (chromatophores) नावाच्या पेशींचे तीन थर असतात. या पेशी वेगवेगळ्या रंगांच्या मेलॅनिनने (melanin) भरलेल्या असतात. पिवळा आणि लाल रंग त्वचेच्या पृष्ठभागाच्या सर्वात जवळ, निळा मध्यभागी आणि काळा तळाशी असतो. सरड्याच्या मेंदूतील न्यूरोट्रांसमीटर (neurotransmitters) विशिष्ट पेशींना विस्तारण्यासाठी किंवा आकुंचन पावण्यासाठी संकेत देतात, ज्यामुळे या प्राण्याच्या त्वचेचा रंग बदलतो.

सरडा आपल्या रंग बदलावर नियंत्रण ठेवतो की, ही प्रक्रिया पूर्णपणे स्वयंचलित आहे हे शास्त्रज्ञांना अद्याप समजू शकलेले नाही. आपल्या क्षेत्राचे रक्षण करणारा सरडा 20 सेकंदांपेक्षा कमी वेळेत रंगांच्या जलद बदलून घुसखोरांना आपले वर्चस्व दाखवून देतो. उदाहरणार्थ, पँथर सरड्याची त्वचा जेव्हा तो रागावलेला किंवा धोक्यात असतो तेव्हा त्याच्या सामान्य निळ्या आणि हिरव्या रंगातून लाल रंगात बदलते. बहुतेक प्रजाती शरणागती दर्शवण्यासाठी गडद किंवा फिकट रंग दर्शवतात. जर एखादा सरडा दुसऱ्याच्या वर्चस्वाने घाबरला असेल, तर तो गडद, नम्र रंग धारण करेल आणि आकुंचन पावेल.

सरड्याच्या रंगांचे प्रेमाचेही कनेक्शन असते. एक नर सरडा मादीला आकर्षित करण्यासाठी तेजस्वी रंग दाखवतो. उदाहरणार्थ, नर मेलरचा सरडा आपली आवड दर्शवण्यासाठी लाल रंग चमकवतो. दुसरीकडे, सहमत मादीची त्वचा काळ्या आणि क्रीम रंगाच्या नमुन्यांसह चमकदार पिवळी होते. तसेच जर एक नर पँथर सरडा सोबती शोधत असेल, तर तो मादीला प्रभावी करण्यासाठी चमकदार निळा, हिरवा, नारंगी, पिवळा, लाल आणि पांढरा रंग वापरतो. गर्भवती मादीची त्वचा गडद तपकिरी किंवा काळी होते, जी दर्शवते की ती समागमासाठी तयार नाही.

सरड्याच्या त्वचेचा रंग त्याचे शारीरिक तापमान, तणाव पातळी, पोषण आणि मनःस्थिती देखील दर्शवू शकतो. शांत सरड्याचा रंग हिरवट असू शकतो, जो सामान्यतः त्याला त्याच्या सभोवतालच्या वातावरणात काही प्रमाणात लपवण्यासाठी बनवलेला असतो. हे त्याला भक्षकांपासून देखील वाचवतो. सरडा आजारी किंवा जखमी आहे की नाही हे देखील त्याचा रंग दर्शवू शकतो.