रब्बी हंगामातील शेती यशस्वी करण्यासाठी पीकपूर्व नियोजन आणि जमीन तयारी हा सर्वात महत्त्वाचा टप्पा मानला जातो. जमीन भुसभुशीत ठेवून योग्य वेळी पेरणी केल्यास बीजांकुरण चांगले होते. शेतकऱ्यांनी बियाण्यांची निवड करताना रोगप्रतिकारक आणि उच्च उत्पादन देणाऱ्या वाणांना प्राधान्य द्यावे. गव्हासाठी लोक 227, हरभऱ्यासाठी जळगाव 2, तर ज्वारीसाठी माऊ 60 हे वाण चांगले परिणाम देतात.
advertisement
पेरणीनंतर खत व्यवस्थापन हा दुसरा महत्त्वाचा टप्पा आहे. रब्बी पिकांसाठी नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम यांचे संतुलित प्रमाण आवश्यक असते. खतांचा अतिरेक किंवा कमतरता दोन्ही पिकांच्या उत्पादनावर परिणाम करतात. तसेच ओलावा टिकवण्यासाठी सेंद्रिय खतांचा वापर फायदेशीर ठरतो. योग्य खत व्यवस्थापनामुळे पिकांची मुळे मजबूत राहतात आणि उत्पादनात वाढ होते.
सिंचन व्यवस्थापन हाही हिवाळ्यातील शेतीतील अत्यावश्यक घटक आहे. गहू पिकाला चार ते पाच वेळा सिंचनाची गरज असते, तर हरभऱ्यासाठी कमी पाणी पुरेसे असते. मोहरी आणि कांद्याला मात्र नियमित ओलावा आवश्यक असतो. पिकांच्या वाढीच्या अवस्थेनुसार वेळेवर पाणी दिल्यास उत्पादनावर थेट परिणाम दिसून येतो. ड्रिप इरिगेशनसारख्या आधुनिक पद्धतींमुळे पाण्याची बचतही करता येते.
थंडीमुळे कीड आणि रोगांचा धोका तुलनेने कमी असला तरी काही बुरशीजन्य रोग आणि पिवळा गंज यांचा त्रास दिसू शकतो. त्यामुळे योग्य वेळी प्रतिबंधात्मक फवारणी करणे आवश्यक आहे. एकंदरीत पाहता, योग्य बियाणे, खत आणि पाणी व्यवस्थापनाचे पालन केल्यास शेतकरी रब्बी हंगामात उच्च उत्पादन आणि चांगला नफा मिळवू शकतात. रब्बी हंगाम म्हणजे शेतकऱ्यांसाठी मेहनतीचे फळ घेण्याचा आणि शेतीतील प्रगती साधण्याचा सुवर्णकाळ ठरतो.