45 तास उपाशी राहिलं तर काय होतं? खरंच शरीरात होतात आमूलाग्र बदल? वैज्ञानिकांनी सांगितली महत्त्वाची गोष्ट!

Last Updated:

भारतीय संस्कृतीत उपवास हा धार्मिक परंपरेचा भाग आहे, पण त्याला वैज्ञानिक आधार देखील आहे. 45 तास उपवास घेतल्यास शरीर ग्लुकोजऐवजी चरबीचा ऊर्जेसाठी वापर सुरू करते. 12-24 तासांनंतर ऑटोफॅजीची प्रक्रिया सुरू होते, ज्यामुळे...

Fasting Effects on Body
Fasting Effects on Body
Fasting Effects on Body : भारतीय संस्कृतीत शतकानुशतके उपवासाची परंपरा आहे. आपले ऋषीमुनी अनेक शतकांपासून याचा सराव करत आले आहेत, मग तो एक दिवस शिस्तबद्ध पद्धतीने खाणे असो किंवा पूर्णपणे उपवास करणे असो. तसेच, वर्षभरात अनेक सण-उत्सव असतात, जेव्हा उपवास केला जातो. अनेक लोक उपवास करणे केवळ धार्मिक कृत्य मानतात, तर शास्त्रज्ञांनीही हे मान्य केले आहे की उपवास केल्याने शरीरात अनेक अनोखे बदल दिसून येतात. उपवास ही अशी स्थिती आहे, जेव्हा शरीराला बराच काळ अन्न मिळत नाही. जसा हा वेळ वाढतो, तसे शरीरात अनेक महत्त्वाच्या जैविक आणि चयापचय प्रक्रिया सुरू होतात. 45 तास उपवास केल्यास, शरीरात वेगवेगळ्या टप्प्यांवर बदल होतात, जे ऊर्जा स्रोतांचा वापर, स्नायूंची दुरुस्ती आणि हार्मोनल बदलांशी संबंधित आहेत. 45 तास उपवास केल्यास तुमच्या शरीरात कोणते बदल होतात ते जाणून घेऊया...
नुकतंच, अमेरिकन पॉडकास्टर लेक्स फ्रिडमनने पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यासोबत 3 तासांचा पॉडकास्ट केला. फ्रिडमनने खुलासा केला आहे की या मुलाखतीसाठी त्याने 45 तास उपवास केला होता. पंतप्रधानांसोबतच्या पॉडकास्टपूर्वी फ्रिडमनने 45 तास फक्त पाणी प्यायले. पंतप्रधान मोदींनी स्पष्ट केले की उपवास म्हणजे फक्त जेवण वगळणे नाही, ही एक वैज्ञानिक प्रक्रिया आहे आणि ती पारंपारिक आणि आयुर्वेदिक पद्धतींशी खोलवर जोडलेली आहे.
advertisement
पहिले 6-12 तास : ग्लुकोजवर अवलंबून (Glucose dependence)
  • उपवास सुरू झाल्यानंतर सुरुवातीच्या काही तासांसाठी, शरीर ग्लुकोजला प्राथमिक ऊर्जा स्रोत म्हणून वापरते.
  • अन्न पचल्यानंतर, रक्तातील साखरेची पातळी हळूहळू कमी होते.
  • या काळात, शरीर ग्लायकोजेन नावाच्या साठवलेल्या कर्बोदकांचे विघटन करते आणि त्याचे ग्लुकोजमध्ये रूपांतर करते, जे शरीराला ऊर्जा पुरवण्यास मदत करते.
  • advertisement
  • स्वादुपिंड इन्सुलिनचे उत्पादन कमी करते, ज्यामुळे शरीर चरबी-जळण्याच्या मोडमध्ये जाते.
  • 12-24 तास : ग्लायकोजेन कमी होणे आणि चरबी जळण्यास सुरुवात (Glycogen depletion and fat burning begins)
    • सुमारे 12 तासांनंतर, शरीरातील ग्लायकोजेनचे साठे कमी होऊ लागतात.
    • आता शरीर ऊर्जेसाठी चरबी विघटनाची (lipolysis) प्रक्रिया सुरू करते.
    • advertisement
    • या प्रक्रियेमुळे केटोसिस होतो, ज्यामध्ये चरबीतून केटोन बॉडी तयार होऊ लागतात, जे मेंदू आणि स्नायूंसाठी पर्यायी इंधन म्हणून काम करतात. म्हणजेच, तुमच्या शरीरातील चरबी जळू लागते आणि शरीराला त्यातून ऊर्जा मिळू लागते.
    • ऑटोफॅजीची प्रक्रिया सुरू होते, ज्यामध्ये खराब झालेल्या पेशी आणि निरुपयोगी प्रथिने काढून नवीन पेशी तयार होतात.
    • advertisement
      24-36 तास : ऑटोफॅजी वाढते, हार्मोनल बदल होतात (Autophagy increases, hormonal changes occur)
      • ऑटोफॅजी वेगवान होते, ज्यामुळे शरीर जुन्या आणि खराब झालेल्या पेशी काढून नवीन पेशी तयार करू शकते. अनेक शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की ऑटोफॅजीची प्रक्रिया शरीरातील कर्करोगाच्या पेशींना देखील नष्ट करते.
      • मानवी वाढ संप्रेरकाची (HGH) पातळी 3 ते 5 पटीने वाढते, ज्यामुळे स्नायू दुरुस्ती आणि चरबी जळण्याची प्रक्रिया वेगवान होते.
      • advertisement
      • शरीरात ऍड्रेनालाईन आणि नॉरएड्रेनालाईन हार्मोन्सची पातळी वाढते, ज्यामुळे शरीर जास्त चरबी जाळते.
      • शरीर इन्सुलिन संवेदनशीलता वाढवते, ज्यामुळे भविष्यात रक्तातील साखर नियंत्रित करण्यास मदत होते.
      • 36-45 तास : खोल उपवासाचे परिणाम (Effects of deep fasting)
        • आता ग्लुकोज प्रामुख्याने ग्लुकोनोजेनेसिसद्वारे तयार केले जाते, ज्यामध्ये शरीर अमिनो ऍसिड आणि लॅक्टिक ऍसिडपासून ग्लुकोज तयार करते.
        • advertisement
        • शरीर कॅलरीचा वापर अधिक कार्यक्षमतेने नियंत्रित करते, ज्यामुळे चयापचय दर कमी होण्याऐवजी 10-15% ने वाढू शकतो.
        • जळजळ कमी होते, ज्यामुळे हृदयविकार, कर्करोग आणि न्यूरोडीजनरेटिव्ह रोगांचा धोका कमी होऊ शकतो.
        • शरीरातील चरबी अधिक वेगाने वापरली जाते, ज्यामुळे वजन कमी होते.
        • खोल सेल्युलर दुरुस्तीची प्रक्रिया वेगवान होते, ज्यामुळे जुन्या आणि कमकुवत पेशी काढून नवीन पेशींची वाढ होते.
        • ऑटोफॅजीवर जगभर संशोधन झाले आहे
          45 तासांच्या उपवासाने शरीरात ऑटोफॅजीची प्रक्रिया सुरू होऊ शकते. जपानी शास्त्रज्ञ योशिनोरी ओसुमी यांना ऑटोफॅजीवरील त्यांच्या संशोधनासाठी नोबेल पारितोषिक मिळाले. त्यांनी दाखवले की ऑटोफॅजी वृद्धत्वविरोधी, कर्करोगविरोधी प्रभाव आणि न्यूरोडीजनरेटिव्ह रोगांच्या (जसे की अल्झायमर आणि पार्किन्सन) प्रतिबंधात मदत करू शकते. 2019 मध्ये केलेल्या अभ्यासात असे आढळून आले की 24 तासांपेक्षा जास्त काळ उपवास केल्याने ऑटोफॅजी प्रक्रिया सुरू होऊ शकते. त्याच वेळी, 2018 मध्ये सेल मेटाबोलिझम जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, 48 तास उपवास केल्याने स्टेम सेल पुनरुत्पादन वाढू शकते, ज्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत होते.
          45 तास उपवास करण्याचे हे फायदे असू शकतात
          1. वजन कमी करण्यास मदत करते : चरबी जळण्याची प्रक्रिया वेगवान होते.
          2. इन्सुलिन संवेदनशीलता वाढवते : ज्यामुळे टाइप 2 मधुमेहाचा धोका कमी होतो.
          3. ऑटोफॅजीद्वारे सेल्युलर स्वच्छता : जुन्या आणि खराब झालेल्या पेशी काढल्या जातात.
          4. जळजळ कमी करते : ज्यामुळे संधिवात, हृदयविकार आणि इतर जुनाट रोगांचा धोका कमी होतो.
          5. मेंदूचे आरोग्य सुधारते : केटोन बॉडी मेंदूसाठी ऊर्जा स्रोत बनते, ज्यामुळे मानसिक स्पष्टता वाढते.
          6. पचनसंस्थेला आराम मिळतो : ज्यामुळे आतड्यांची कार्यक्षमता सुधारते.
          7. आयुष्य वाढवू शकते : उंदरांवर केलेल्या अभ्यासात उपवासामुळे आयुष्य वाढण्याचे संकेत मिळाले आहेत.
          8. या लोकांनी 45 तास उपवास करू नये
            • गर्भवती किंवा स्तनपान करणाऱ्या महिला.
            • टाइप 1 मधुमेह किंवा कमी रक्तातील साखर (हायपोग्लायसेमिया) असलेले लोक.
            • गंभीर हृदयविकार.
            • खूप अशक्त किंवा आधीच खूप कमी वजनाचे लोक.
            • उपवासादरम्यान चक्कर येणे, थकवा, अशक्तपणा किंवा बेशुद्धी येणे.
            • उपवास करणे हे एक प्राचीन आणि वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध झालेले आरोग्यदायी कृत्य आहे. योग्य पद्धतीने आणि योग्य मार्गदर्शनाखाली उपवास केल्यास अनेक फायदे मिळतात. परंतु, काही लोकांनी उपवास करणे टाळावे. त्यामुळे उपवास करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
              view comments
              मराठी बातम्या/लाइफस्टाईल/हेल्थ/
              45 तास उपाशी राहिलं तर काय होतं? खरंच शरीरात होतात आमूलाग्र बदल? वैज्ञानिकांनी सांगितली महत्त्वाची गोष्ट!
              Next Article
              advertisement
              Crime-Thriller ची मेजवानी! Prime Video वर पाहा 'या' 7 दमदार सीरीज; शेवटची तर मस्ट वॉच
              Crime-Thriller ची मेजवानी! Prime Video वर पाहा 'या' 7 दमदार सीरीज
                View All
                advertisement