Ganeshotsav 2025: 1300 वर्षांपूर्वी कशी होती बाप्पांची मूर्ती? गणपतीच्या रुपात कसे झाले बदल? ऐतिहासिक ठेव्याचा Video

जरी भग्न असली तरी ही मूर्ती वक्रतुंड महाकाय या स्तोत्रातील रूप आठवते. मोठं पोट असलेला लंबोदर गणेश या शिल्पात स्पष्ट दिसतो.

ठाणे महाराष्ट्र (इ.स. 11 वे शतक) पूर्ण भारतभर आणि विशेषतः महाराष्ट्रात गजमुख असलेल्या गणेशाची पूजा लोकप्रिय आहे. गणेश हा विघ्नहर्ता असून ती बुद्धीची देवता आहे म्हणूनच प्रत्येक कार्याची सुरुवात गणेशवंदनेनेच होते. या मूर्तीत गणेशाच्या हातात त्याचा तुटलेला दात, लाडूपात्र आणि कमळाची कळी आहे. त्याचा वरचा एक हात खंडित आहे, त्यामध्ये कदाचित त्याने अंकुश धरलेला असावा. त्याच्या कमरेला सर्पबंध आहे. मूषकाचे म्हणजेच त्याच्या वाहनाचे अंकन त्याच्या पायाजवळ आहे. जैन तसेच तिबेटी बौद्ध धर्मातही गणेशाची आराधना केली जाते. त्याचप्रमाणे भारताबाहेर दक्षिण व पूर्व आशिया तसेच दक्षिण-पूर्व आशियातही गणेशाची आराधना केली जाते.

काळ्या दगडातील ही मूर्ती दक्षिण भारतातील होयसळ शैलीचं उत्कृष्ट उदाहरण आहे. त्या काळात गणेश पंचायतन पूजेत पाच प्रमुख देवतांपैकी एक मानला गेला.

कांस्य गणपती (तामिळनाडू, 16वे-17वे शतक)

गणेशाच्या 32 रूपांपैकी हेरंब गणपती हे 11 वे रूप आहे. तो दुर्बलांचा संरक्षक देव आहे. या अवतारामध्ये गणेश पाच डोके दहा भुजाधारी आहेत. त्यांचा मुख्य उजवा हात अभय मुद्रेमध्ये आणि डावा हात वरद मुद्रेमध्ये आहे.

नेपाळमध्ये धार्मिक कार्यात दिव्याला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. तेथे विविध प्रकारचे आणि आकाराचे तेलाचे दिवे बनवले जात होते. यात मुख्यतः मंदिराच्या आकाराचे तसेच देवांच्या मूर्ती असणाऱ्या दिव्यांचा समावेश आहे.

या मूर्तींमधून दिसतं की गणेशपूजन केवळ महाराष्ट्रापुरतं मर्यादित नाही. जैन, तिबेटी बौद्ध परंपरा तसेच दक्षिण-पूर्व आशियातही गणेशाची पूजा केली जाते.