दसरा २०२५

दसऱ्याला विजयादशमी असेही म्हणतात, हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि शुभ मानला जाणारा सण आहे. हा सण अश्विन महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या दहाव्या दिवशी साजरा केला जातो. दसऱ्याचे धार्मिक महत्त्व अनेक पौराणिक कथा आणि ऐतिहासिक घटनांशी जोडलेले आहे, ज्यामुळे हा सण वाईटावर चांगल्याचा, असत्यावर सत्याचा आणि अधर्मावर धर्माचा विजय साजरा करणारा उत्सव मानला जातो.

प्रमुख धार्मिक महत्त्व:

1. श्रीरामांचा रावणावर विजय: दसऱ्याचे सर्वात मोठे आणि महत्त्वाचे कारण म्हणजे भगवान श्रीरामांनी लंकापती रावणाचा वध करून विजय मिळवला. रावणाने सीतेचे अपहरण केले होते. त्यामुळे श्रीरामांनी नऊ दिवसांच्या युद्धाअंती दहाव्या दिवशी रावणाचा वध करून सीतेला मुक्त केले. हा दिवस ‘विजयादशमी’ म्हणून ओळखला जातो, कारण या दिवशी श्रीरामांनी रावणावर विजय मिळवला. देशभरात अनेक ठिकाणी रावणाच्या पुतळ्यांचे दहन करून हा विजय साजरा केला जातो, ज्यामुळे वाईट प्रवृत्तींचा नाश आणि चांगल्याचा विजय होतो हा संदेश दिला जातो.

2. देवी दुर्गेचा महिषासुरावर विजय: नवरात्रीमध्ये देवी दुर्गेने नऊ दिवस महिषासुर राक्षसाशी युद्ध केले आणि दहाव्या दिवशी त्याचा वध करून विश्वाचे रक्षण केले. म्हणून दसऱ्याच्या दिवशी नवरात्रीची सांगता होते आणि देवीच्या विजयाचा उत्सव साजरा केला जातो. हा विजय देवीच्या शक्तीचे आणि धर्माच्या रक्षणाचे प्रतीक आहे.

3. पांडवांचा अज्ञातवास संपणे: महाभारतातील कथेनुसार, कौरवांनी जुगारात हरवल्यानंतर पांडवांना 12 वर्षांचा वनवास आणि 1 वर्षाचा अज्ञातवास भोगण्यास सांगितले. अज्ञातवासात जाण्यापूर्वी पांडवांनी आपली शस्त्रे शमीच्या झाडाच्या ढोलीत लपवून ठेवली होती. अज्ञातवास संपल्यानंतर त्यांनी दसऱ्याच्या दिवशी ती शस्त्रे परत घेतली आणि आपल्या पराक्रमाचे प्रदर्शन केले. त्यामुळे या दिवशी शस्त्रपूजन आणि शमीपूजनाची परंपरा सुरू झाली.

दसऱ्याच्या पूजा विधी आणि परंपरा:

दसऱ्याच्या दिवशी शमीच्या झाडाची पूजा केली जाते. शमीला अग्निचे आणि शक्तीचे प्रतीक मानले जाते. या दिवशी शमीची पूजा केल्याने सर्व संकटे दूर होतात, अशी धार्मिक श्रद्धा आहे. दसऱ्याला ‘आयुध पूजा’ असेही म्हणतात. या दिवशी घरातील सर्व शस्त्रे, हत्यारे आणि अवजारे यांची पूजा केली जाते. ही पूजा पराक्रम आणि शौर्याचे प्रतीक आहे. दसऱ्याच्या दिवशी सरस्वती देवीची पूजा केली जाते. या दिवशी वह्या-पुस्तके, पेन, पेन्सिल, लॅपटॉप आणि ज्ञानाशी संबंधित सर्व वस्तूंची पूजा करून ज्ञानाची प्राप्ती करण्याची प्रार्थना केली जाते. दसऱ्याच्या दिवशी सीमोल्लंघन करण्याची प्रथा आहे. जुन्या काळात राजे आणि सैनिक या दिवशी विजयासाठी सीमेपलीकडे जात असत. आता या परंपरेचे स्वरूप बदलले असून, गावाच्या सीमेबाहेर जाऊन आपट्याची पाने ‘सोनं’ म्हणून देण्याची प्रथा आहे. दसऱ्याच्या दिवशी आपट्याची पाने एकमेकांना ‘सोनं’ म्हणून दिली जातात. यामुळे प्रेम, आदर आणि समृद्धी वाढते, असे मानले जाते. यामागे धार्मिक आणि सामाजिक महत्त्व आहे.

एकूणच, दसरा हा सण केवळ धार्मिक उत्सव नसून, तो आपल्याला सत्याचा स्वीकार करण्याचा, वाईट प्रवृत्तींचा त्याग करण्याचा आणि चांगुलपणाचा मार्ग अवलंबण्याचा संदेश देतो. हा सण समाजात एकता, धैर्य आणि शौर्य वाढवतो.